Bilim insanları Kuzey Kutbu’nun binlerce kilometre yukarısında, Dünya atmosferinin uzay boşluğu ile kesiştiği iyonosferde girdap oluşturarak dönen bir “uzay kasırgası” gözlemledi. Birçok yönden Dünya’daki rüzgar temelli kasırgalara benzerlik gösteren bu plazma kütlesi, yeryüzündeki kasırgalarda olduğu gibi su damlaları yaymak yerine elektron saçıyordu.
Kasırga, 20 Ağustos 2014’te meydana gelmesine rağmen Reading Üniversitesinin bilim insanları yakın zamanda geriye dönük analiz çalışmalarını yaparken bu fenomeni keşfetti. ABD Savunma Bakanlığı tarafından işletilen dört meteorolojik uydudan gözlemler toplandı. Araştırmacılar, kasırganın üç boyutlu görüntüsünü oluşturmak için 3D manyetosfer modellemesinden yararlanırken, olayın ayrıntılarını doğrulamak için uydulardan ve radardan gelen diğer veriler analiz edildi. Araştırmanın sonuçları Nature Communications dergisinde yayınlandı.
Yaklaşık 1.000 km (620 mil) genişliğinde dönen bu plazma kütlesi Kuzey Yarım Kürede olduğu gibi saat yönünün tersine girdap oluşturmuştu, birden fazla sarmal kolu vardı ve kademeli olarak parçalanıp sona ermesi neredeyse 8 saat sürdü.
Uzay ve Gezegenler Arasındaki İlişkiye Işık Tutuyor
Uzay kasırgası ilginç bir şekilde, jeomanyetik aktivitenin düşük olduğu bir dönemde meydana geldi. Araştırmacılar; bu fırtınaların sadece Dünya’nın üzerinde değil, Güneş Sistemi’nde ve ötesindeki diğer gezegenlerde de nispeten yaygın olabileceğini söylüyor. Reading Üniversitesi profesörü Mike Lockwood bu konuda, “Gezegenlerin atmosferindeki plazma ve manyetik alanlar evrenin her yerinde mevcuttur, bu nedenle bulgular uzay kasırgalarının yaygın bir fenomen olması gerektiğini öne sürüyor” ifadesini kullanıyor.
Ayrıca Profesör Lockwood şunları ekliyor:
“Şimdiye kadar, uzay plazma kasırgalarının var olup olmadığı bile belirsizdi, bu yüzden bunu böylesine çarpıcı bir gözlemle kanıtlamak inanılmaz.”
“Tropikal fırtınalar büyük miktarda enerji ile ilişkilidir ve bu uzay kasırgaları, Güneş rüzgarı enerjisinin ve yüklü parçacıkların Dünya’nın üst atmosferine alışılmadık derecede büyük ve hızlı aktarılmasıyla oluşmuş olmalı.”
Bunun dışında, bilim insanları uzay hava durumunu incelemenin; uydular, GPS, ufuk ötesi radarlar ve bunlar gibi elektronik cihazları olumsuz etkileyip hata vermesini önlemek amacıyla kasırgaların mekanizmasını anlamanın önemli olduğunu belirtiyor.
Kaynakça ve İleri Okumalar:
Qing-He Zhang “A space hurricane over the Earth’s polar ionosphere”, Nature Communications (2021). DOI: 10.1038/s41467-021-21459-y
“Space hurricane observed for the first time” https://phys.org/news/2021-03-space-hurricane.html
