Güneş Sistemi’nin yakından gözlemlenmeye muhtaç iki devi Uranüs ve Neptün, en son fotoğraflarında alışılmışın dışında değişimler gösterdi. Uranüs’ün kuzey kuytbu tamamen beyazlaşmış halde belirirken, Neptün’ün bilinen Büyük Karanlık Lekesi’ne ek olarak karanlık bir girdap oluşturduğu tespit edildi.
Her iki buz devi, hidrojen, helyum ve az miktar metan içeren su ağırlıklı iç katmanlara sahip. Söz konusu elementlerden metan, buz devlerine buz mavisi renklerini kazandırıyor. Uranüs ve Neptün, Dünya’da sadece aylar süren mevsimlerin aksine onlarca yıl süren mevsimsel değişim gösterebiliyor. Haliyle, çok daha farklı ve yoğun atmosferik olaylar sergiliyorlar.
Dış gezegenlerin atmosferleri hakkında veri toplayan OPAL programı kapsamında yayımlanan en son fotoğraflar, Uranüs’ün kutuplarındaki beyaz bölgenin fazlasıyla genişlediğini, Neptün’ün ise karanlık bir girdap oluşturduğunu gösterdi.
Gizmodo’ya konuşan NASA Goddard Uzay Uçuş Merkezi’nden Amy Simon, “Yıllık gözlemler Uranüs ve Neptün’deki fırtınaların sıklığını ve uzunluklarını anlamamızı sağlıyor. Böylece Güneş’ten çok uzakta olan bu gezegenlerde atmosferik olayların nasıl gerçekleştiğine ve gezegenlerin iç ısı ve yapılarına ait daha fazla bilgi ediniyoruz” ifadesini kullandı.
Uranüs’te normalinden daha uzun süren yaz mevsimine işaret eden beyazlık, aynı zamanda gezegenin kendine özgü eksen eğikliği ile de bağlantılı. Uranüs’ün eğik olması güneş ışınlarının yaz boyunca uzun bir süre kuzey kutbuna vurmasını sağlıyor. Halen yaz ortasını yaşayan Uranüs’te ortaya çıkan beyazlama, normalinden daha yoğun geçen bir yazı temsil ediyor.
Leicester Üniversitesi’nden Leigh Fletcher, “Kasım 2018’e ait olan görüntü Uranüs’te ekinoksun 10 yıl sonrasını gösteriyor. Bu esnada kuzey yarımküre kutup kışına maruz kaldığı onlarca yılın ardından henüz yeni yeni bahar ışıkları görmeye başlamıştı” açıklamasını yaptı.
Fletcher, “2007’de bahar dönemine denk gelen kutupta böyle bir beyazlık görülmemişti. Zamanla ışınları yansıtan kuşak kuzey kutbunu çevrelemeye başladı ve 10 yılın ardından derin kutup bölgelerini görünmez kılan kalın bir aerosol şeridine dönüştü” dedi. Fletcher, “bahar yaza dönüşürken ortaya çıkan aerosol tepenin buz devindeki mevsimsel değişime harika bir örnek oluşturduğunu” söyledi.
Uranüs’ün yan yatmasına neden olan çarpışmanın gizemi çözülmüş olabilir
Neptün’de neler olup bitiyor?
Neptün’ün en yeni fotoğraflarında ise son derece dikkat çekici yeni bir oluşum söz konusu: Karanlık bir girdap. Yüksek basınç (antisiklon) fırtına, yaklaşık 11,000 kilometre genişliğinde ve Hubble Uzay Teleskobu (HST) tarafından 1993’ten bu yana tespit edilen dördüncü karanlık girdabı temsil ediyor.
Voyager 2 uzay araacı, 1989’da gerçekleştirdiği geçiş esnasında Neptün’de iki karanlık fırtına görüntülemişti. En son gözlemler ile bu hava olayının Neptün’de sık yaşandığını ve geçici olduğunu anlamış durumdayız. Örnek olarak, 2016’da gözlemlenen bir kutup girdabı neredeyse ortadan kalkmış durumda:
Simon, “Neptün’deki yeni karanlık lekenin birkaç yıl önce tespit edilenden daha büyük olduğunu ve ölçek olarak Büyük Karanlık Leke ile karşılaştırabileceğini” ifade etti. Simon, yeni veriler ışığında girdapların oluşum süreçlerini daha iyi anlamayı umduklarını söyledi.
Neptün’ün karanlık lekelerinin nasıl oluştuğu kesin olarak bilinmiyor. Oxford Üniversitesi’nden gezegen bilimci Patrick Irwin, “durumun belli kimyasal süreçler ile bulutların boyanmasından kaynaklandığını” düşünüyor.
Jüpiter ve Satürn’ün gölgesinde kalsalar da, Uranüs ve Neptün en az bu iki gaz devi kadar gizemli. NASA önümüzdeki yıllarda buz devlerini keşfedecek bir uzay aracı üzerinde planlamalar yaparken, en büyük atılım James Webb Uzay Teleskobu’nun (JWST) faaliyete geçmesi olacak.
