Spitzer ‘iki yüzlü’ süper Dünya keşfetti

NASA, Spitzer verilerini kullanarak bir dış gezegene ait ilk ısı haritasını oluşturdu. Dünya’nın yaklaşık iki katı büyüklüğünde olan 55 Cancri e, bir tarafından diğer tarafına doğru akan bir ısı değişimine sahip. Gökbilimciler, ilk kez tespit edilen durumun, dış gezegenin bir tarafını kaplayan lav akıntılarından kaynaklandığını düşünüyor.

Dünya’dan 40 ışık yılı ötede, Yengeç (Cancer) Takımyıldızı’nda yer alan 55 Cancri e, Dünya’nın sekiz kütleye sahip. Yıldızı etrafındaki bir dönüşü 18 saatte tamamlayan 55 Cancri e, doğal olarak çok yüksek bir yüzey sıcaklığına sahip.

Gezegenin bir diğer özelliği, Dünya-Ay ve Plüton–Charon ikilisinde olduğu gibi yıldızı ile ‘Gelgit kilidi‘ konumunda olması. Yani, yıldızı ve kendi çekim kuvvetinin oluşturduğu denge, kendi etrafındaki dönüşü ile yörünge hareketinin eş zamanlarda tamamlanmasını sağlıyor. Dış gezegenin bir tarafı sürekli yıldızına bakarken, diğer tarafı karanlıkta kalıyor.

Tıpkı Ay gibi karanlık olan tarafta yüzey sıcaklığı 1,100 derece civarındayken, yıldıza sabitlenen taraf 2,500 derece sıcaklığı görüyor.

55 Cancri e’nin atmosferi yüksek sıcaklık nedeniyle tamamen buharlaşmış olabilir.

Nature dergisinde yayımlanan araştırma hakkında konuşan Britanya’nın Cambridge Üniversitesi’nden Olivier Demory, “55 Cancri e hakkındaki görüşümüz halen değişiyor… En son veriler, gezegenin son derece sıcak gecelere ve çok daha beter gündüzlere sahip olduğunu gösteriyor. Bu durum, gezegenin etrafındaki ısı dağılımının etkin olmadığına işaret ediyor. Sonuç olarak gezegenin sadece tek bir tarafında atmosferin olduğu veya lav akışlarının yaşandığı bir modelden bahsedebiliriz” ifadesini kullandı.

Dünya’da gece ve gündüz arasında yaşanan ısı değişimi, Güneş etrafındaki 24 saatlik dönüş ve etkin atmosfer döngüleri sayesinde sağlanıyor ve sıcak haca küresel olarak dağılıyor. 55 Cancri e ise ‘kilitli’ bir yörünge hareketine sahip olduğu için bir yüzü lav akıntıları ile sürekli pişerken, diğer tarafı daha soğuk ve katı bir halde.

‘Karanlık tarafın’ atmosferi var mı?

Gökbilimciler son yıllarda yapılan çalışmalarda Spitzer’in dış gezegen sistemlerindeki parlaklık değişimini daha iyi tespit etmesini sağladı. Bunlardan bir tanesi, alıcılardaki tek bir pikseli kullanarak dış gezegen verilerinden optimum sonuç elde etmek. NASA, en geç 2018’de uzaya gönderilmesi planlanan ‘yeni Hubble’ James Webb Uzay Teleskobu ile 55 Cancri e ve diğer dış gezegenler hakkında çok daha detaylı bilgi etmeyi umuyor.

Spitzer Uzay Bilim Merkezi’nden Jessica Krick, “tek bir pikselin küçük bir bölgesine ait yeni kalibrasyon teknikleri kullanarak, dedektörün çok daha yüksek doğrulukta gözlem gerçekleştirmesini sağladıklarını’ belirtti.

Demory, 55 Cancri e’nin karanlık tarafında atmosfer olabileceğini ancak daima gündüz olan taraftaki anormal sıcaklıklar nedeniyle gezegenin tüm atmosferinin buharlaşmış da olabileceğini belirtti. Bu durum, gezegendeki ısı etkileşiminin ‘bozuk olduğunu’ veya iki taraf arasında kopukluk yaşandığına işaret ediyor.

Aydınlık ve karanlığa bürünmüş ilginç gezegenin halen çözülemeyen sırrı da burada yatıyor. Her ne kadar yıldızına çok yakın olasa da gezegenin ‘aşırı sıcak’ olması bilinmeyen bir ek ısı kaynağı olabileceğini gösteriyor. JWST, ortaya yapacağı inanılmaz keşiflerin yanında 55 Cancri e ve diğer dış gezegenlerin birçok bilinmeyenini de sır olmaktan çıkarabilir.