Rüzgarın Dünya’dan 20 kat hızlı estiği gezegen

Frank Herbert’in muhteşem bilim-kurgu serisi Dune, bir gün uzayın derinliklerinde keşfedilebileceğiz en zorlu yaşam şartlarına sahip ancak bir o kadar da değerli bir gezegeni konu alıyor. Nam-ı diğer Arrakis, saatte 800 kilometre hızla esen rüzgarların kapladığı çölleriyle 10 bin yıllarda yaşanabilecek en zorlu gezegenlerden birini temsil ediyor.

İnternette Mars’ın aslında Dune olabileceğini öne süren yazılara rastlamadım değil. Ancak bu tür teorilere henüz detaylı kafa yoramazken, Güneş Sistemi dışında keşfedilen HD 189733b bilim-kurgu sınırlarını aşan yeni tartışmalar getirecek gibi görünüyor.

Saniyede 2 kilometre hıza ulaşan rüzgarlar, Dünya’da bugüne kadar tespit edilen en güçlü rüzgarlardan en az 20 kat daha şiddetli. Araştırmanın başında yer alan Warwick Üniversitesi’nden Tom Louden, “Güneş Sistemi dışındaki ilk meteorolojik haritayı elde ettik. Geçmişte dış gezegenlerde rüzgar tespit etmiş olsak da, ilk kez doğrudan ölçüm yaparak meteoroloji haritası elde ettik” ifadesini kullandı.

Doppler etkisi ile rüzgar hızı hesaplandı

Gezegenin iki yanında ölçümler yapan Louden ve ekibi, HD 189733b’nin gündüz olan kısmında gece olan kısmına doğru esen ve hızı saatte 8,688 kilometreyi aşan rüzgar tespit etti. Louden, dış gezegendeki rüzgar hızının, atmosferdeki sodyum yoğunluğunun yüksek çözünürlüklü spektroskopi analiziyle ölçüldüğünü belirtti. HD 189733b’nin atmosferinin Dünya’ya uzaklaşması ve yakınlaşması esnasında Doppler etkisinin sodyum yoğunluğundaki değişikliği ortaya koyması, rüzgar hızının da tespit edilmesini sağladı.

Şili’deki La Silla Gözlemevi’nde yer alan HARPS 3,6 metrelik teleskopla yapılan gözlemler, aynı zamanda HD 189733b gezegeninin yıldızının yörüngesindeki hareketini ve buna bağlantılı yüzey parlaklığını da değerlendirdi. Louden, “Yıldızın merkezi, kenarlarına göre daha parlak. Böylece, gezegen yıldızın önünden geçerken atmosferdeki değişimlere göre o kadar ışık bloke ediliyor. HD 189733b gözleminde ilk kez bir dış gegezenin iki tarafındaki hızları bağımsız olarak değerlendirdik. Bu da bize meteoroloji haritasını verdi” dedi.

Cehennem rüzgarları esen Jüpiter

The Astronomical Journal Letters dergisinde yayımlanan makaleye göre, HD 189733b ‘Sıcak Jüpiter’ olarak tanımlanan gezegen sınıfına giriyor. Bu tür gezegenler, Jüpiter’den yaklaşık yüzde 10 daha büyük ve yıldızına 180 kat daha yakın. Yıldızı etrafındaki bir dönüşü sadece 2,2 günde tamamlayan HD 189733b’nin yüzeyindeki sıcaklık 1,800 dereceye ulaşıyor.

İlk kez 2005 yılında tespit edilen HD 189733b, Dünya’dan 63 ışık yılı mesafedeki Tilkicik (Vulpecula) Takımyıldızı’nda yer alıyor. Yakınlığı sebebiyle keşfedildiği günden bu yana ilgi çeken bir dış gezegen olan HD 189733b, atmosferinde biriken silikat nedeniyle çıplak gözle mavi bir gölge olarak beliriyor.

Hubble ve Spitzer gibi uzay teleskoplarının yanı sıra birçok yer teleskobuyla da gözlemlenen HD 189733b, kızılötesi gözlemlerde yüzeyinden 1,000 kilometre yüksekliğe ulaşan kalın bir sis bulutuna sahip olduğunu ortaya koymuştu. Atmosferinde sodyum ve potasyumun yanı sıra titanyum ve vanadyum oksit içeren dev gezegen,  yıldızı etrafında turlarken patinaj yaparmış gibi duman saçmayı da ihmal etmiyor.

HD 189733b, NASA’nın Güneş benzeri bir yıldızın yörüngesinde yer alan ve çok kurak bir atmosfere sahip olduğunu belirttiği üç gezegenden biri. Diğer iki benzer gök cismi HD 209458b ve WASP-12b.

Güneş Sistemi’nin derinliklerinde ve ötesinde yatan birbirinden ilginç kozmik sanat eserlerini yakından incelemek her kime nasip olacak bilinmez ama onları şimdiden kıskandığımı söylemeliyim.