‘Plüton’da bir zamanlar göl ve nehirler vardı’

Kuiper Kuşağı’nın ‘kalbi’ Plüton, Güneş Sistemi’nin uzak köşesindeki bir gezegenden beklenmeyecek keşifler sunmaya devam ediyor. New Horizons’ın Dünya’ya gönderdiği en yeni verilere göre, Plüton bir zamanlar sıvı nitrojen içeren göl ve nehirlere sahipti.

Kuiper Kuşağı’ndaki yeni hedefine ilerleyen New Horizons, şu an Plüton’dan 480 milyon kilometre uzaklaşmış durumda. Plüton geçişinde topladığı verileri 2016 sonuna kadar göndermeye devam edecek New Horizons’ın geçmişte gönderdiği veriler, Plüton’un iklim ve atmosfer basıncının değişimini gösteren modeller hazırlanmasını sağlamıştı.

Elde edilen modeller, Plüton’un bir zamanlar yüzeyindeki donmuş nitrojenin erimesini sağlayacak ısı ve basınca sahip olduğuna işaret etti.

Texas, Woodlands’te düzenlenen Ay ve Gezegen Bilim

i Konferansı’nda konuşan New Horizons ekibinin başındaki isim Alan Stern, “Plüton’un yüzeyinde eski zamanlar sıvı yer almış olabilir” ifadesini kullandı.

Eğer doğrulanırsa, gökbilimciler bugüne dek Plüton’un yüzeyinde gözlemlenen farklı jeolojik yapıların nasıl oluştuğunu daha iyi açıklayabilecek. Stern, yüzeydeki birçok yapının akışkan sıvı neticesinde oluşmuş olabileceğine dikkat çekerek, “Ekibimizdeki birçok kişi eskiden göller bulunduğunu düşünüyor” ifadesini kullandı.

New Scientist’e konuşan Stern, eski bir göl olduğunu düşündükleri bir yapıya değinerek, “Söz konusu morfolojiye bakıldığında başka bir alternatif olması zor” yorumunda bulundu. Stern, New Horizons verileriyle hazırlanan topografi haritaları ve iklim modelleri ışığında bu sonuca ulaştıklarını söyledi.

Dünya’da oluşan iklim bölgeleri, gezegenimizin ekseninin Güneş’e olan 23 derecelik açısı sonucu ortaya çıkıyor. Güneş’in doğrudan tepesinden geçtiği ekvator bölgesi en sıcak alan olarak belirirken, ekseni 120 derecelik eğim yapan Plüton’da durum çok farklı.

Cüce gezegenin iklim kuşağının genişliğine değinen New Horizons ekibinden Richard Binzel, “Plüton’un neredeyse tümü tropikal iklime sahip” ifadesini kullandı.

Sıvı halen bulunuyor olabilir

Kuiper Kuşağı’nın dondurucu soğuğunda tropikal iklime sahip olmak, Plüton’u sanılacağı gibi sıcak bir gezegen yapmıyor. Dünya’da kutupları temsil eden arktik bölgeler en uzun gece ve soğuğu yaşayan yerler olarak biliniyor. Plüton’da ise arktik bölgeler çok daha geniş alan kaplıyor ve tropik bölgeye dahil oluyor. Sonuç olarak, hem arktik hem de tropik özellik gösteriyorlar.

Plüton’un eksen değişiminin arktik bölgeleri zamanla nasıl etkilediğini inceleyen gökbilimciler, 800 bin yıl önce iklim şartlarının en uç noktaya ulaştığını düşünüyor. Eksen derecesinin 103 olduğu bu zaman diliminde, tropik alanlar kutuplara kadar genişlemiş, arktik alanlar da ekvatora kadar uzanmıştı. Bu durum, ekvator bölgesindeki karanlık alanın nasıl oluştuğuna cevap olabilir. Plüton’da daima tropikal olan tek alan, aynı zamanda buz içermiyor.

Plüton yüzeyinin 1 kilometre derinliğinde halen sıvı bulunuyor olabilir.

800 bin yıl öncesine ait tahminler, o dönemde Plüton’daki atmosfer basıncının Dünya’nın modern gününe oranla 10’da biri kadar (deniz seviyesinde) olduğuna işaret ediyor. Bu oran, aynı zamanda Mars’taki mevcut atmosfer basıncından yüksek.

Stern, ‘Bu bilgi Plüton’a bakışınızı ve nasıl işlediğine ait görüşünüzü tamamean değiştiriyor” derken, artan basıncın sıvı nitrojenin erimesine yol açmış olabileceğini belirtti.

New Horizons, Plüton’da bugün bile sıvı bulabilir. Gökbilimciler şimdi bitrojen buzul akışlarına ait modeller geliştiriyor. New Horizons verileri, kırılan buzun ortaya çıkardığı basıncın sıvı oluşumuna izin verebileceği yönünde.

NASA Ames Araştırma Merkezi’nden Orkan umurhan, Plüton’un yüzeyinin altında sıvı olabileceğini düşünen araştırmacılardan biri. Umurhan’a göre, yakın geçmişte sıvı varlığı yüzeyin 100 metre altında olabilirdi. Bugün ise muhtemelen 1 kilometre derinlikte yer alıyor.

Umurhan, “Nitrojenin davranış özelliklerine ait kısıtlı bilgimiz New Horizons ekibinin analizine bir engel teşkil ediyor… Bu tür deneyler laboratuvarda bile yapılmadı” ifadesini kullandı.

Plüton’daki gizem, en az Ceres ve diğer gök cisimlerinde keşfedilmeyi bekleyen sırlar kadar heyecan verici. Astronominin verdiği gizemle yapılan uzun süreli araştırmalar, sabırsızlık gerektirmeyecek kadar da heyecan verici.