Mars’tan Plüton’a yolculuk 50 yıl sürdü

New Horizons, Mars’ı ilk kez gözlemleyen Mariner 4 uzay aracından tam 50 yıl sonra Güneş Sistemi’nin ucundaki Plüton’a ulaştı.

Uzay keşfinde elde edilen başarılar, Dünya’nın milyarlarca kilometre ötesine taşan ölçeğiyle insanlığın tüm hislerini ve tarihini sanki tek bir noktada topluyormuşçasına görkemli oluyor. En azından ben, üniversite yıllarında uzaya ateşlendiğinden bile haberdar olmadığım New Horizons uzay aracının 9 yılı aşkın bir süre sonra Plüton’a; on yıllarca dışladığımız küçük gezegene ulaşmasının ardından çok farklı bir his yaşadım.

Yüzünü hiç görmediğimiz, cüce gezegen diyerek bir kenara koyduğumuz Plüton, keşfedilmesinden 85 yıl sonra karşımıza çıktı ve o koca kalbini tüm Dünya’ya gösterdi. New Horizons’ın Plüton sistemine girdiği 14 Temmuz’dan bir gün önce elde ettiği ve sanki ‘Hoşgeldiniz’ der gibi duran fotoğraf, insanlık için gerçekten çok anlamlı.

Güneş Sistemi’nin Dünya’dan Plüton’a ulaşan ölçeğini karşımıza koyduğumuzda ve sürekli ileri giden adımlara baktığımızda, açıkçası ‘teklik’ hissini yaşıyorum. Gelinen noktanın sadece NASA’nın değil, tüm insanlığın başarısı olduğunu düşünüyorum. Kainatta yapılan keşifler kesinlikle en evrensel olguları temsil ediyor ve bayat inançların sınırlayamayacağı yeni bir dönem başlıyor.

Plüton sabretti ve kazandı

Mars’a olan ilk keşif görevi, 1964 yılında Florida’daki Cape Canaveral üssünden ateşlenen Mariner-4 uzay aracıyla başladı. 554 milyon dolara mal olan Mariner-4, binlerce yıldır insanlığın merak ettiği Marsa 14  Temmuz 1965’te ulaştı ve 15 Temmuz’da yanından geçti. 1 saat 25 dakika boyunca, 9,846 kilometre mesafeden Kızıl Gezegen’i gözlemleyen Mariner-4, Dünya’ya ilk fotoğrafları ve atmosfer bilgilerini gönderdi.

Mariner-4 fotoğrafları Mars’ın kraterli yüzünü ortaya koyarken, ölçümler neredeyse hiç atmosferi olmadığını ve yüzey sıcaklığının -100 derece civarında gezindiğini gösterdi. İtalyan astronom Giovanni Schiaparelli’nin ortaya attığı su kanalları henüz bulunamamıştı ve yaşam beklentileri hayalkırıklığıyla sonuçlandı. Ancak bugün Curiosity’nin sıvı su bile tespit ettiği Mars’ta yaşam olup olmadığını Mars 2020 uzay aracıyla kesin olarak öğreneceğimize inanıyoruz.

Voyager-2 uzay aracıyla 1989’da Neptün’e ulaşılmasıyla Plüton ne zaman keşfedileceği belirsiz, yalnız başına bir gezegen olarak kaldı. Prag’da Ağustos 2006’da yapılan Uluslararası Astronomi Birliği (IAU) konferansında, 2,500 gökbilimcinin yaptığı oylama 2,370 kilometre çapındaki Plüton’u ‘cüce gezegen’ olarak ilan etti.

Plüton, yörüngesinde uydular dolaşan Satürn, Merkür ve Jüpiter kadar ilgi çekemiyor, hatta uydu ve keşif araçlarıyla her gün fotoğraf albümü genişleyen Mars’ın yanında akla bile gelmiyordu. Ancak astronomi dünyası için fazlasıyla önemli olan Plüton, son gülen olmayı başardı.

Güneş Sistemi’nin bilinmeyenleri saklayan Kuiper Kuşağı’na açılan Plüton, nihayetinde en önemli hedeflerden biri olarak bekliyordu. New Horizons, tıpkı Mars’ı gözlemledikten sonra görevine devam eden Mariner-4 gibi yoluna devam edecek. Eris’in başını çektiği gizli cüce gezegenleri ve trilyonlara ulaştığı düşünülen kuyrukluyıldızları ortaya çıkaracak, Güneş Sistemi’nin görünmeyen sınırını çizecek.

İnsanlığın Evren’deki görüş alanı arttı

Astronomi tarihi için 2015, gerçekten önemli bir yıl oldu. İlk olarak Dawn uzay aracı Asteroit Kuşağı’ndaki iki büyük gök cismi olan Vesta ve Ceres’i gözlemleyerek birçok bilgi edindi ve halen çözülmeyi bekleyen yeni keşiflere imza attı.

En büyük başarı ise kuşkusuz New Horizons oldu. Görev ekibinde yer alan John Spencer’ın deyimiyle, “İnsanlık geride kalan 25 yılda ilk kez bu kadar büyük ve bilinmeyen bir hedefe ulaştı.” Yani Neptün’ün yanından geçen Voyager-2’den sonra en ‘büyük’ keşfimiz, ‘cüce gezegen’ Plüton ile oldu.

ABD’li astronom Clyde Tombaugh, Plüton’u 1930 ylında Lowell Gözlemevi’nde çalışırken keşfetti. Tombaugh’un elde ettiği görüntüler Plüton’u birkaç piksellik bir mozaik gibi gösterirken, Hubble Uzay Teleskobu (HST) bile Dünya’nın yörüngesinden cüce gezegenin rengini bile tahmin edemiyordu.

Yüzeyinde ne olup bittiğini anlamak, keşfedilmeyen uydularını ortaya çıkarmak ve rengini görmek için bir keşif görevi gerekiyordu. Ne ilginçtir ki, tasarımından inşasına ve test sürecine kadar hazırlanması 4 yıl 2 ay süren New Horizons, Plüton’un gezegen sıfatını kaybettiği 2006’da ateşlendi. Ocak ayında gerçekleşen ateşlemenin birkaç ay sonrasında IAU Pltüon’u cüce ilan etti ancak halen tartışılan oylama Güneş Sistemi’nin bekçisine olan önemi azaltmadı.

New Horizons ekibinin başında yer alan Alan Stern, “Bir gezegen, büyük olarak nitelendirilecek kadar boyutu olan gök cismidir… Peki ‘büyük’ için tanım nedir? Bu yerçekimiyle aldığı yuvarlak şekildir. Yuvarlak olabilen her cisim, yıldız olmadığı sürece gezegendir” ifadesini kullanıyor.

Yani Stern’in gözünde Plüton kesinlikle bir gezegen, cüce ise anlamsız bir ‘hadi oylama yapalım’ egzersizi.

New Horizons’ın yolculuğu

228 W enerjiyle çalışan 478 kg ağırlığındaki New Horizons, Cape Canaveral üssünden 19 Ocak 2006 tarihinde ateşlendi. Orijinal adı New Horizons Plüton-Kuiper Kuşağı Görevi olan görevin ana amacı, Güneş Sistemi’nin köşesindeki buzul gök cisimlerini incelemek olarak belirlendi.

Güneş Sistemi’nin devi Jüpiter’e Şubat 2007’de uğrayan New Horizons, gaz devinin çekim kuvvetinden yararlanarak Plüton’a olan rotasını üç yıl kısalttı. Yolculuğun ileri yıllarında, HST New Horizons’ın işini kolaylaştırarak ilk olarak 2011’de Kerberos’u, 2012’de de Styx’i keşfetti.

NASA, Jüpiter’i geçtikten sonra kış uykusuna yatan New Horizons’ı Aralık 2014’te gönderdiği sinyalle 4,6 milyar kilometre ötede uyandırdı. O andan itibaren, HST’nin çekmiş olduğu en detaylı Plüton ve Charon fotoğrafının geçerliliği dakikalarla sınırlıydı.

New Horizons, 14 Temmuz’a günler saydığımız son aylarda Plüton ve Charon’a ait birçok yeni fotoğraf elde ederek heyecanı giderek artırdı. Tarihi karşılaşmanın bir gün öncesinde ise internetin en çok paylaşılan fotoğraflarından biri olan o kareyi gönderdi: Üzerinde koca bir kalp olan Plüton.

Alan Stern, 14 Temmuz TSİ 14.50’de yaşanan buluşmanın ardından yaptığı açıklama New Horizons’ın elde edeceği 40 GB’ı aşkın bilgiyi Eylül sonuna kadar iletmeye devam edeceğini söyledi. Kısaca, 2016’ya girdiğimizde karanlık bir sayfayı geride bırakmış olacağız ve New Horizons’ın yeni keşiflerini bekleyeceğiz.

New Horizons neler taşıyor?

New Horizons hem bilimsel donanım olarak hem de görevin manevi değerini temsil eden eşyalar olarak önemli taşıma yüklerine sahip.

Plüton’un rengi ve yüzeyindeki şekilleri ortaya çıkaran LORRI kamerasının yanı sıra, jeolojik özellikleri analiz edecek Plüton Enerji Parçacık Spektormetre Bilimsel Araştırma Cihazı (PEPSSI); Çoklu Spketral Görünür Görüntüleme Kamerası (MVIC) ile Doğrusal Etalon Görüntüleme Spektral Dizini (LEISA); atmosfer ve ısısını ölçecek Radya Bilim Deneyi (REX) ve Plüton Etrafındaki Güneş Fırtınası (SWAP) donanımı başta gelenler.

Uzay aracında ayrıca Clyde Tombaugh’un külleri, 434,738 insanın isminin yer aldığı CD, Florida ve Maryland eyaletlerinin simgesini taşıyan iki çeyreklik ve 1991 yılından kalan bir pul var. Pul üzerinde “Plüton: Daha keşfedilmedi” ifadesi yazıyor.

Unutmadan eklememiz gereken bir diğer anlamlı eşya, 2004’te uzaya çıkan ilk özel uzay-havacılık projesi uçak olan SpaceShipOne’a ait bir parça. Tarihi bir başarının parçası, bir diğer tarihi ana tanıklık etmek için New Horizons’a eklenmiş.

Plüton, keşfedildi ve görev halen sürüyor.

Plüton hakkında kısa bilgiler:

– Adını yeraltı Tanrı’sından alıyor,

– Güneş’e uzaklığı 5,9 milyar km,

– Güneş etrafında bir turu 248 yılda bir tamamlıyor,

– Nix, Hydra, Kerberos, Styx ve Charon adında beş uydusu bulunuyor,

– Bir gün, 6,8 Dünya gününe eşit,

– Yerçekimi Dünya’nın yüzde 6’sı kadar,

– Yüzey sıcaklığı -233 derece.

– İnce atmosferi ağırlıklı olarak nitrojenden oluşuyor.

Not: New Horizons, Plüton sistemindeki geçişi sona erdikten sonra Dünya’ya ilk sinyali 15 Temmuz sabahı TSİ 04,52’de gönderdi. Uzay aracı 22 saat boyunca antenini Plüton ve uydularına çevirdiği için sessizliğe bürünmüştü.