Mars’ı boydan boya saran kum fırtınasının sakinleşmesinin ardından NASA, 10 Haziran 2018’de kumlara saplanan Opportunity’e bir sinyal daha gönderdi. Derin Uzay Ağı (DSN) teleskop dizini tarafından gönderilen komutta, Opportunity’den Güneş’in fotoğrafını çekmesi istendi.
Opportunity, halen ortalığı kaplayan kumların arasında gökyüzünü bile zor seçiyordu ve üstü kapanan güneş panelleri enerji toplayamıyordu. Gönderebildiği son karede, parlaklık fırtına öncesinin 40’da biri kadardı. Enerjisi ise günlük 300 watt-saatten sadece 22 watt-saate düşmüştü. Söz konusu enerji, bir mutfak robotuna yetecek 5 dakikalık enerji demekti.
.jpg)
Opportunity, o kadar halsiz düştü ki 10 Haziran 2018 tarihinde uyku moduna geçti. Dünya’da yapılabilecek tek şey, fırtına tamamen dinene kadar beklemek ve Opportunity’nin kendisine gelmesini ümit etmekti. Eylül ayında ümitler yeşerdi çünkü hem yörüngedeki uydular hem de plütonyum-238 enerjili Curiosity fırtınanın gücünü yitirdiğini onayladı. Ancak Opportunity kendine gelememişti.
22 Ocak 2019 tarihine gelindiğinde, Opportunity’i uyandırmak için gönderilen sinyallerin sayısı 600’ü bulmuştu. Sinyaller basit bir komut taşıyordu: Uyan. Ancak Opportunity’i uykusundan kalkamadı. Geçtiğimiz hafta, NASA son kez Mars kaşifine saatini sıfırlaması ve antenlerini kontrol etmesi için son bir komut gönderdi. Ancak anlaşıldı ki, tam 15 yıldır Kızıl Gezegen’i gözlemleyen Opportunity son nefesini vermişti.
Astronomi için unutulmayacak bir sayfa
NASA’nın önümüzdeki günlerde Opportunity’nin devre dışı kaldığına dair resmi açıklamayı yapması bekleniyor. Her ne kadar beklenmedik olsa da, Oppy’nin ardından geride kalan en büyük mutluluk görev süresi oldu. Sadece 90 gün için Mars’a gönderilen Oppy bu sürenin 61 katına ulaşmayı başardı. Yine de, yılları Opportunity ile geçmiş olan bilim insanları için büyük bir hüzün söz konusu.
Uzay Bilim Enstitüsü’nden Mark Lemmon’ın sözleri:
“Her zaman geriye bakıp ‘bu keşif aracı beklenenden uzun süre görev yaptı ve birçok keşfe imza attı’ diyebilirsiniz. Ancak bu kederinizi alıp götürmüyor… Bir makine için kederlenmek tuhaf gelebilir ama bu hayatımızın bir parçası. Onun için endişelenmek; enerjisinin ne kadar kaldığını düşünmek, ne kadar kullandığını hesaplamak, tıpkı bir şeyle ilgilenmek gibi. O sadece bir makine parçası değil. Teknik olarak aynen öyle ancak aynı zamanda herkes ile bağı olan bir makine. Hayatımızın 15 yılını aralıksız olarak Mars üzerindeki bir keşif aracını kontrol ederek geçirdik.”
Opportunity ve ikizi Spirit (aynı zamanda Mars Exploration Rovers A ve B olarak da biliniyorlar), Mars’a jeolog robotlar olarak gönderildi. Yerden 1,5 metre yükselen robotlar, ucunda kamera olan boyun benzeri bir direğe, kayaları parçalayan araçlara, numune toplayan kepçelere ve mineral ile kaya bileşenlerini incelemek için çeşitli spektrometrelere sahipti. Her ikisi 3 ay hayatta kalacak şekilde tasarlanan (öyle olacağı düşünülen) robotlar farklı tarihlerde Mars’a gönderildi.
Oppy görebinin ekibinde yer alan gezegen bilimcisi Ray Arvidson, “Kimse Opportunity’nin 15 yıl ayakta kalacağını tahmin edemezdi. O olabildiğince iyi inşa edilmiş Amerikan yapımı bir araç… Opportunity ikizi ile Mars hakkında bildiklerimizi tamamen değiştirdi” dedi.
Opportunity, 25 Ocak 2004 tarihinde Mars’ın Eagle Crater (Kartal Krateri) adı verilen bölgesine iniş yaptı. İkizinden 20 gün sonra yaptığı inişin ardından Dünya’ya gönderdiği ilk renkli panoromik fotoğraf bu oldu:
O gün NASA’da Oppoy’nin inişini izleme şansı yakalayan ve bugün ekipte yer alan Abigail Fraeman, fotoğrafın belirdiği anı şu şekilde anlatıyor:
“İnanılmazdı. Mars’a ait o güne dek elde edilen fotoğraflardan tamamen farklıydı. Düz, karanlık kumlar tamamen Dünya dışı duruyordu. Bilim insanları ‘Aman Tanrım, orada kayalık bir alan var, çapraz katmanlar görüyorum’ gibi konuşup duruyordu… İnanılmaz heyecanlıydım ve bunun bir iş olarak yapılabildiğini fark ettim. Orada durup fotoğraflara bakıyor ve ne anlama geldiklerini anlamaya çalışıyordunuz.”
Mars girdapları ve Dünya dışı kayalıklar arasında bir yaşam
Opportunity ve Spirit’in ana görevi, Mars’ta antik su izlerini keşfetmekti. Keşfettiler de. Her ikisi de su akışı ile şekillenmiş kayalar, uzun uzun yıllar önce mikroplara ev sahipliği yapmış olan kil yapılarına ulaştılar. Opportunity, toplamda bir maratonu geride bırakacak mesafe kat ederek 100’den fazla krater inceledi.
Her iki kaşif robot Mars’ta bir yılı geride bırakmış ve beklentileri fazlasıyla aşmıştı. Ancak Kızıl Gezegen’in pudra gibi kumu güneş panellerinde birikmeye başlamıştı. Ancak bir gün Spirit’in güneş panelleri tam kapasite ile çalışmaya başladı, tertemiz olmuşlardı. Lemmon yaşananları şu şekilde
açıklıyor:
“Gece vakti oluverdi. Direğin arkasında, rüzgarın geride bıraktığı izi görebiliyorduk. Ardından, gönderilen fotoğraflarda bir toz hortumu olduğunu fark ettik… Navigasyon kameraları ile elde edilen kareleri bir araya getirerek bu hortumlara ait onlarca video ürettik. Çok güzeldiler çünkü Mars’ı dinamik kılıyorlardı. Bir anda, Mars’a bakıp bir şeyler olup bittiğini görebiliyorduk. Sadece üzerinde kayalar olan bir gezegen değildi.”
Çok daha genç olan Curosity’nin başına gelen ilginç hadiseler de Opportunity’nin başından geçti tabii. En akıllarda kalan bir tanesi, 4 Ocak 2014 tarihinde yaşandı. Aylarca eğitim aldıktan sonra, keşif robotu sürücüsü Heather Justice bir kayalık arazi üzerinde Opportunity’e manevralar yaptırdı. Ardından robot fotoğraflar gönderdi. Aynı noktaya ait iki fotoğrafta bir tuhaflık vardı. İlk karede tuhaf bir durum yok iken, ikincisinde bir nesne belirmişti:
Sosyal medyada Dünya dışı yaşam söylentilerini doruğa çıkaran nesnenin Opportunity’den düşmüş olabileceği düşünüldü. Hemen “selfie” komutu gönderildi ve güvertede kırılan bir şey olup olmadığı kontrol edildi. Opportunity’de bir sorun yoktu. Nihayetinde ne olduğu anlaşıldı: Opportunity manevra esnasında bir kaya parçasının üzerinden geçmiş, ezerken üzerindeki toz ve toprağın bir kısmını temizlemişti. Ortaya çıkan beyaz kısımları ile kaya parçası soru işaretleri yaratan bir nesne görünümü kazanmıştı. Justice, “İlk sürüşümde kazaya neden olmadığım için çok mutluydum” diyor.
Justice, Opportunity’nin sessizliğe bürünmesinin ardından üzüntüye boğulan bir diğer isim:
“Hepimizin tüm tecrübesiyle bir ekip olarak bir araya gelmesi ve bir gezegeni keşfe çıkması çok heyecan verici. Bunu şimdi kaybettiğimizi düşünmek… Sadece bir donanım kaybetmek değil, Mars’a olan bağlantınızı kaybetmek anlamına geliyor.”
Geceleri bir sinyal geleceğini ümit etmek
Spirit, Mart 2010’da kırılan tekerleri ile yumuşak bir kum yatağına saplanmış ve güneş panellerini aydınlığa çeviremediği için yavaşça enerjisini tüketmişti. Mayıs 2011’de, görevin resmen sona erdiği duyurulmuştu. Aradaki 14 aylık süreçte, eski bir görev yöneticisi olan Mike Siebert yorulmak bilmeden Spirit ile temas kurmaya çalıştı. Aylarca sabah 02:00 ile 06:00 arasında ne zaman aklına esse Jet İtki Laboratuvarı’na (JPL) gitti ve bir sinyal gelmesini bekledi: “Her defasında ‘bu sefer olabilir’ diye düşünüyordum. Uzay aracından bir sinyal gelecek ve sonra tekrar tam güç harekete geçecekti.”
Yeni görev yerine atanmadan önce Haziran 2017’ye kadar Opportunity ekibinde yer alan Siebert, kısmen de olsa aynı hissi tekrar yaşadı:
“Ne olursa olsun Opportunity’i kaybetmek beni üzecek. Bugüne kadar bir dış gezegende gerçekleştirilen en başarılı yer göreviydi… Sinyal kesildiğinde orada olamayıp bunun neden olduğu üzerine düşünememek ve tekrar bağlantı kurmak için çalışamamak çok eziyet vericiydi. Eğer o esnada Pasadena’da olsaydım (JPL tesislerinin olduğu yer) yapabileceğim en iyi şey arkadaşlarıma bira almak olurdu.”
Opportunity görevinin baş müfettişi ve temelini atan isimlerden biri olan Steve Squyres, Spirit’in çok onurlu bir şekilde görevine son verdiğini ve Opportuniy için de aynısının gerçekleştiğini düşünüyor.
“Benim için bir görevin iki onurlu bir şekilde sona ermesi iki şekilde olabilir: Ya malzemeyi tüketirsiniz ya da Mars onu öldürür. Her iki durumda yapabileceğiniz bir şey yoktur… Bu işe 30 yılımı verdim. Her aşamasında yaşanan hisler beni şaşırttı. Bu tuhaf gelebilir ama henüz ateşleme esnasında güle güle demek zor gelebiliyor. Kalbinizi ve ruhunuzu bu donanımlara veriyorsunuz. Ardından bir rokete yerleştirip uzaya ateşliyorsunuz… Kısaca bırakıp gitmesini izlemek kolay değil. Bu hissi beklemiyorsunuz.”
Elvada Oppy
Opportunity, uzay keşfi ile büyüyen jenerasyonların en büyük kahramanlarından biri oldu. Bir makine 15 yıl boyunca 200 milyon kilometre öteden bize bambaşka bir dünya sundu. Yaptığı keşifler ve gözlemler ile Dünya’nın dışına bakışımızı şekillendirdi, Evren’in ve Güneş Sistemi’nin geçmişine dair birçok bilinmeyeni açığa çıkardı ve geleceğe dair hayaller kurmamızı sağladı. Mars toprağında huzur içinde uyu Oppy. Belki bir gün, aramızdan bazıları anıt haline gelen yerde seni görme şansı yakalayacak.
