Nisan 2017’de Twitter’da gezinirken aktif bilim paylaşımları yapan bir hesapta beni şaşkına çeviren bir fotoğraf gördüm. Bir karınca, üzerinden geçen bir eşek arısını bir bacağından yakalamıştı. Karıncalarla ilgili onlarca belgesel izlemiş, haber yazmış ve binlerce görsele bakmış bir insan olarak böyle bir sahneye ilk kez rastlamıştım.
Haliyle ‘benzersiz’ kategorisine giren kare binin üzerinde beğeni almıştı ve beni de acilen DijitalX hesabında paylaşım yapmaya itti. Öncesinde hızlı bir arama ile fotoğrafçı Murat Öztürk’ün fotoğrafı paylaştığı Flickr hesabına baktım. Sayısız makro çekimin yer aldığı hesapta karınca ile eşek arısının mücadelesi “Attack” (Saldırı) adıyla verilmişti.
Fotoğrafın kaynağını teyit ettikten sonra DijitalX ve In Science We Trust sayfalarında paylaştım. Beklendiği gibi beğeni ve yorumlarda bir patlama yaşandı. Birkaç saatin ardından ISWT sayfasındaki bir yorum, aklıma hiç gelmeyen bir durumu getirdi: Fotoğraf sahnemele olabilirdi.
Kurumuş böcekler ve iğneler ile yapılan sanat
Fotoğrafçılıkla haşır neşir biri olmadığım için sahneleme aklımda yer edinmiş bir terim değil. Bu nedenle ilk başta fark etmemiş olsam da içime düşen şüphe ile internette tekrar araştırmaya başladım. Kısa sürede Murat Öztürk’ün fotoğraflarının yer aldığı, Güray Dere imzalı “Makro Fotoğraf Çekiminde Sahneleme” adlı makaleye ulaştım.
“Bazen bir böcek fotoğrafı görürüz ve nasıl çekildiğini bir türlü anlayamayız” ifadesiyle başlayan makalede sahneleme yönteminin nasıl uygulandığı oldukça kapsamlı bir şekilde verilmiş. Kısaca, kurumuş böcekler iğneler ile istenilen pozisyona getiriliyor ve fotoğraf çekiminin ardından iğneler görüntü yazılımında siliniyor.
Güray Bey’e mail üzerinden ulaştığımda kendisi internette gezinip duran ve birçoklarının ödül alması gerektiğini savunduğu fotoğrafın sahneleme ile çekildiğini doğruladı.
İnternetin eksik bilgilendirme sorunu
İki canlı böceğin kapışmasını sergilediği düşünülen fotoğraf aylarca internette dolanıp durdu ve hem yerel hem de yabancı hesaplarda sahneleme olduğu anlaşılmamıştı. Haliyle karıncaların eşek arılarını havada kapacak kadar çevik olabileceği düşüncesini de tek bir fotoğrafa dayanarak aklımıza yerleştirmeye başladık. İşin daha da kötüsü, fotoğraf üzerinde yapılan yorumlar gerçek olmayan bir olaydan yola çıkarak mantıklı açıklamalar sunmaya çalışıyordu. Örneğin, iki böceğe daha sonrasında ne olmuş olabileceği sorusu “muhtemelen ikisinin öldüğü” şeklinde yorumlandı.
Photographer Murat Öztürk captured this stunning scene containing an ant trying to take down a flying wasp https://t.co/gTzdFGufxX pic.twitter.com/qjdtuwH6Tr
— Massimo (@Rainmaker1973) April 14, 2018
https://twitter.com/Sollob1/status/1038709552173252608
https://twitter.com/GBakkan/status/1037079458698674177
bir atom karınca🐜 tepesinde uçan bir yaban arısını🐝 yakalamaya çalışıyor😲😨
fotoğrafı çeken Murat Öztürk' e alkış lütfen 👏👏👏 pic.twitter.com/Oafukr7I0c— LeydiDiren#VATAN✌ (@Leydi_Diren) May 3, 2018
Fotoğrafçı Murat Öztürk, uçan yaban arasını alaşağı etmeye çalışan bir karınca içeren bu çarpıcı sahneyi yakaladı.
Harika an! pic.twitter.com/Kk4Xq4vUph
— Sunay Berbat (@BerbatSunay) April 16, 2018
https://www.facebook.com/DijitalXCOM/photos/a.646039312192081/1601151710014165/?type=3&theater
Böcekler arasındaki kavgalar her iki tarafın ölümüyle sonuçlanabiliyor, yine de sahte bir olaydan gerçeği bilimsel olarak yorumlamaya çalışmak “fake news” (sahte haberler) kategorisine giriyor ve internet yanlış bilginin kopyalanması ile kirleniyor.
Çekmiş olduğum bir eşek arısı-güve düellosunun sonrasına ait fotoğraf buna bir örnek:
https://www.instagram.com/p/BKm97pOgRAq/
Sorun nereden kaynaklanıyor derseniz çok basit: Fotoğrafçı Flickr hesabında veya kendisine ait diğer sayfalarda fotoğraflarını sahnemele yöntemi ile çektiğini belirtmeliydi. Bu alanda uzman olduğu ve kimseyi kandırmaya çalışmadığı çok açık. Ancak aynı karenin aylarca internette düzeltme olmadan dolanması hem fotoğrafı kullanan yayınlar hem de fotoğrafçının kendisi için büyük bir sorun.
Yanlış bilgilendirmeye sebep olmamak için daima ve daima innternette gördüğünüz bilgilerin kaynaklarını, doğruluğunu araştırın. Aksi takdirde benzer örnekler interneti kirletmeye devam edecek. Bir diğer örnek, Ay’ın 80 milyar ton olduğu yönünde:
The weight of the moon is 81 billion tons. pic.twitter.com/feX5LDwabZ
— Space Explorer Mike 🇺🇦 (@MichaelGalanin) November 8, 2018
YANLIŞ. Yukarıda anlatılan ile doğrudan bağlantılı olmasa da eksik bilgi bir de kaynak verilmeden paylaşılınca işin içinden çıkmak iyice zorlaşıyor. Durumu düzeltmek yanlış bilgiyi düzeltmediği gibi binlerce insanın aklında o şekilde kalıyor.
İnternette dolanan ve "Ay'ın ağırlığının 81 milyar ton olduğuna" yönelik bilgi yanlıştır.
Uzayda nesnelerin ağırlığı değil kütlesi önem taşır. Ay'ın kütlesi de 73,430,000,000,000,000,000 (73,4 kentilyon) metrik tondur.
Everest Dağı'nın 113 trilyon ton olduğunu da not düşelim. pic.twitter.com/SsTSnUAkzG
— DijitalX (@DijitalXCOM) November 8, 2018
İnternette dolanan ve binlerce kez kopyalanan ve değiştirilen bilgi parçalarını tanımlayıp düzeltecek bir teknoloji henüz yok. Yapay zeka bu seviyeye gelmiş değil. Daha da önemlisi, böyle bir niyet yok. Bu nedenle çözüm listesindeki ilk basamak, sosyal ağ kullanıcılarının sorgulama yeteneklerini artırmaları olur.
