Facebook ve Google başta olmak üzere pek çok teknoloji devinin internet alışkanlıklarınızı takip etmesi hem gelirlerini hem kullanıcı deneyimini arttırması anlamına geliyor. Peki bu takibin neden-nasıl gerçekleştiğini ve aslında buna karşı çaresiz olmadığınızı bilmek ister misiniz?
Neden takip ediliyoruz?
Televizyonlardaki gibi belli gruplara ayrılıp topluca reklamlara maruz kaldığınız geleneksel reklamcılık anlayışı yıkıldı. Artık bireysel olarak ele alındığınız, reklamların beğenilerinize göre şekillendiği ve ilginizi çekmesi muhtemel olan diğer unsurların de gösterilmek için sıralandığı bir dönemdeyiz.
Bu yüzden ücretsiz olarak servis aldığınız her sitenin kısaca amacı sırasıyla şöyledir:
Kullanıcıyı tanımla. Mümkünse ad, soyad, doğum tarihi, vb. kişisel bilgileri al.
Tanımlı kullanıcının ilgi ve beğenilerini kaydet. Benzer ilgi ve beğenileri sahip diğer tanımlı kullanıcılar arasında bir korelasyon olup olmadığını denetle. Varsa ilgi ve beğenilerle alakalı küçük gruplar oluştur.
Özetle her üreticinin karşısındakini “tüketici” olarak tanımladığı dünyamızda, üreticinin yaptığı reklam ve kampanyalarla attığı hedefi daha iyi vurması, amacına daha çok yaklaşması ve gelirlerini arttırması için onlara aracılık eden “Teknoloji Devleri”nin portföyündeki ürünleriz.
En iyi ihtimalle tüm bu veriler kullanıcı deneyimini geliştirmek ve siteleri üzerinde harcadığımız zamanı arttırmak için kullanılır. Ayrıca her birinin sahip olduğu “büyük veri” çok farklı amaçlarla da kullanılabilir. Facebook’un Cambridge Analytica skandalından, Change.org’un toplumsal hassasiyetleri ölçümleyerek ilgili yerlere pazarlamasına kadar çok çeşitli şekillerde olabilir.
Nasıl takip ediliyoruz?
Facebook’ta bir paylaşımı ya da bir yorumu beğenmeniz, tanımlı kullanıcı beğenilerinize işliyor. Örneğin 5 dakikalık kedili bir video izlemeyi tamamlayarak beğenmeniz, sizi bir kedi sever yapıyor. Kedi sahibi olabilir belki kedi maması satın almak isteyebilirsiniz. Dahası bir hayvansever adayı olarak başka hayvanlı videolar izlemek hoşunuza gidebilir. Facebook algoritması bunları size uygulayacaktır. Telefonunuzda parmak, bilgisayarınızda fare hareketlerinize kadar her şey kaydedilir. O an ekranın belirli bölümünde ne kadar süre geçirdiğiniz bilgisine kadar. Bu Instagram’da da böyledir. Şayet bir ekran görüntüsü alırsanız, bu “gizli beğeni” olarak değerlendirilebilir.
Yukarıdaki gibi “Teknoloji Devleri”nin kendi platformlarında gezinmemeniz onların sizi takip etmeyeceği anlamına gelmez. Örneğin herhangi bir site, Facebook’un hızlı üye olunması için ücretsiz dağıttığı bir eklentiyi sitesine entegre etmiş olabilir. O sitede beğen ve takip et butonları da olabilir. Belki de bir Google reklamı sitededir. Tüm bu kod parçacıkları siteyi takip eder. Facebook, Twitter, Google ve diğerleri bu yolla tanımlı kullanıcılarını anında takip etmeye başlar. Tanımsız olanlar için de aynı şey geçerlidir. Bunlar da “büyük veri”nin tanımsız elemanları olurlar.
Telefonunuzda farklı uygulamalarda aynı şeye ulaşmak için farklı parmak hareketleri yapmanız isteniyorsa bile bunun sebebi takip ve alışkanlık deneyimlerini düzenlemeyle alakalıdır. Youtuber ve fenomenlerin “Beğenmeyi unutmayın!” demesi gibi… Oysa videonun kaç kez izlendiği, ne kadar süre izlendiği ya da bir içeriğin kaç kez tıklandığı bilgisi zaten mevcuttur; amaç içerik üreticisinin takipçisi üzerinde gerçek bir etkisinin olup-olmadığını denetlemek, beğen dediğinde beğeniyorsa, satın al dediğinde de alıp-almayacağını kestirebilmektir.
Takibi nasıl engelleriz?
Kimsenin takip edilemediği bir internetin bugünkü kadar gelir toplayamacağı ve içeriklerin hem nicelik hem de nitelik bakımından bu seviyede olamayacağını hatırlatarak başlamak gerekiyor. Yani takip edilmemeyi istemek kurulan bu “Yeni Düzen”den ayrılmayı, başka bir deyişle “Anarşist” olmayı gerektiriyor.
Konuyla ilgili eski karanlık geçmişlerinden dolayı şüphe uyandırsa da Apple’ın Safari web tarayıcısı ile Mozilla’nın Firefox’u “cookie” olarak da bilinen “çerezler”i engelleyebiliyor:
Firefox için “Tercihler > Gizlilik ve Güvenlik > Çerezler ve Site Verileri” yolundan ilgili tercihlere ulaşabilir, gerekli engellemeleri sağlayabilir ve mevcut olanları da silebilirsiniz.
Safari için “Tercihler > Gizlilik” yolundan ilgili tercihlere ulaşabilir, gerekli engellemeleri sağlayabilir ve mevcut olanları da silebilirsiniz.
Elbette çerezleri ve site verilerini engellemek her fırsatta doğum gününüz ya da hesap açma yıl dönümünüzü kutlayarak sizi sevdiği izlenimini vermeye çalışan devleri kızdıracaktır. Muhtemelen çeşitli uyarılarla bu tercihleri değiştirmenizi isteyecekler ve size hizmet vermeyi reddeceklerdir.
Bu durumda bu dev servisleri kullanmaya devam etmek isterseniz site ismi belirterek -örneğin “facebook.com” şeklinde- ayrıcalık tanımanız gerekir. Ama en azından diğer sitelerde sizi takip etmelerini engellemiş olursunuz.
Chrome’la vedalaşın
İnternet dünyasının ve kullanıcı alışkanlıklarını yarısını takip eden Google’ın o çok sevdiğiniz tarayıcısı Chrome her adımınızı takip ediyor. Üstelik “anonim” diyerek alınan bazı diğer verilerin de “gerçek kişiler”ce denetlendiğini hatırlatmakta fayda var. Konuyla ilgili Gmail’de yaşananlara göz atmak isteyebilirsiniz.
Ücretsiz servisleri tekrar değerlendirin
Erişiminiz olan tüm ücretsiz servis ve hizmetlerin direkt sizden olmasa da dolaylı olarak kazanç sağladığını unutmayın. Ücret verdiğiniz mobil ve sabit internet sağlayıcılarınızın bile çeşitli bilgilerinizi kaydederek sizi takip ettiğini bilmenizde fayda var. Ücretli VPN servislerinin %100 güvenmemekle birlikte takibinizi zorlaştıracak bir çözüm sunduğunu bilin.
Bonus: Hayalet gezgin olmak
Üst seviye bir hacker dahi olsanız arkanızda izler bırakmanız mümkün. Takip konusu bir yana gerçek anlamda anonim olarak gezinmek için aşağıdaki zorlu adımları takip edebilirsiniz:
- Anonim olarak gezmek için başka hiçbir işinizde kullanmayacağınız yeni bir bilgisayar edinin. (Telefon ve tablet gibi araçları gizlilik gerektiren gezinmelerde asla kullanmayın.)
- Kimlik bilgilerinizi asla kullanmayın. Farklı yerlerde kullanmak üzere uyduracağınız birkaç farklı kimlik bilgisini dijital olarak bilgisayarınıza not alın.
- İnternete bağlanmadan bilgisayarınızın MAC adresini değiştirin.
- Ücretsiz virüs tarayıcılarını, donanım geliştiricilerini ve varsa program yamalarını kullanmayı bırakın.
- Güncelleştirmeleri, konum servislerini ve otomatik saat dilimi bulma desteği gibi web iletişimli özellikleri kapatın ya da bloklayın.
- TOR tarayıcısını indirin. (Ödeme işlemleriniz de dahil olmak üzere tüm gezinme işlemlerinizi bu tarayıcı üzerinden gerçekleştirin.)
- Bitcoin benzeri bir blok zinciri hesabı oluşturun. (Popüler bir birim olması ödeme yapacağınız yerlerde kabul edilme şansını arttırır.)
- Sanal özel ağ sağlayan bir VPN servisi bulun ve ödemenizi Bitcoin benzeri bir blok zinciri hesabıyla gerçekleştirin. (VPN’e giriş de dahil olmak üzere gezinme işlemlerini TOR’dan yapın.)
- Sanal telefon numarası veren bir VoIP servisi bulun ve ödemenizi Bitcoin benzeri bir blok zinciri hesabıyla gerçekleştirin. Telefon numarasını zorunlu kılan servislere bu numarayı verin. (VoIP’e giriş de dahil olmak üzere arama işlemlerini TOR’dan yapın.)
- Kafe, havalimanı vb. yerlerden -internetin belirli bir şirket üzerinden satın alınarak kullanıcıya sunulduğu kamuya açık WiFi noktalarından- internete giriş yapın.
- Ücretsiz servis sunan e-posta hesaplarını kullanmayı bırakın.
- Fiziksel-sanal kredi ve banka kartlarınızı web alışverişlerinde kullanmayı bırakın.
