Çin Ay’ın karanlık yüzüne inecek

Ay’a 37 yıl sonra keşif aracı indirme başarısı gösteren Çin, şimdi de Ay’ın ‘karanlık yüzüne’ ilk uzay aracını indirmeyi planlıyor.

Ay’ın karanlık yüzü denildiğinde akla genelde iki şey geliyor. Birincisi Pink Floyd’un Mart 1973’te çıkardığı albüm, ikincisi de komplo teorisyenlerine bol malzeme çıkaran uzaylı üsleri. İşin sadece müzik kısmında kalmak isteyenlere nazaran, Çin oldukça hırslı olduğu uzay-keşif programında Ay’ı deneme üssü kullanmaya devam etmek istiyor.

Chang’e 2 uydusuyla 2012’de Ay’ın bugüne dek elde edilen en yüksek çözünürlüklü fotoğraflarını elde eden Çin, 14 Aralık 2013’te Ay’a 37 yıl aradan sonra ilk keşif aracını indirmişti. Chang’e 3 uzay aracının görev süresi beklendiği kazar uzun olmasa da, Çin Ay’ı tamamen keşfetmeye kararlı.

Çin Ay Keşif Programı’nın başında yer alan Wu Weiren, CTV televizyonuna yaptığı açıklamada, 2020 yılında düzenlenecek Chang’e 4 görevi için iniş noktası belirlemeye çalıştıklarını ve büyük olasılıkla Dünya’dan uzak olan tarafı seçeceklerini söyledi. Ay’ın Dünya’dan görünmeyen yüzüne inmenin teknik olarak daha zor olacağını belirten Weiren, ‘hiçbir ülkenin denemediği bir görev yapmak istediklerini’ ifade etti.

Çin başarılı olursa, görülmesi halinde Ay’ı dev bir göz gibi gösterecek olan dev Aitkin Havzası’nı inceleyebilir. 135 kilometre çapındaki Aitkin, Güneş Sistemi’ndeki en büyük çarpışma kraterlerinden birini temsil ediyor.

Neden Ay’ın sadece bir yüzünü görüyoruz?

Ay’ın Dünya’dan bakıldığında sadece aynı yüzde 50’lik kısmını görmemizin nedeni, tamamen uydunun kendi ekseni ve Dünya’nın etrafındaki dönüş hızından kaynaklanan bir durum. Gel-git kilitlenmesi (tidal locking) olarak tanımlayabileceğimiz durumun izahı şu şekilde:

Ay milyonlarca yıl önce daha hızlı bir dönüş hızına sahip olsa da, zamanla Dünya’nın artan çekim etkisiyle yavaşlamaya başladı. Ay’ın da aynı şekilde Dünya üzerinde uyguladığı ve daha güçsüz kalan çekim kuvveti, gel-gitlerin oluşmasını sağlıyor. İki gök cisminin kütleleriyle bağlantılı çekim kuvvetleri, Ay’ın yörünge dönüş süresini 27,332 gün olarak belirlemiş durumda. Uydumuzda bir günün uzunluğu ise 29,5 gün.

Dikkat edilmesi gereken nokta, Güneş’in Dünya ve Ay’a göre değişen dönme süresi. Dünya, Ay’la beraber etrafında döndüğü Güneş’in yörüngesinde her 365 günde aynı konuma geliyor. Ay’dan bakıldığında ise Güneş’in aynı konuma gelmesi için ek 2,2 gün gerekiyor. Böylece Yeni Ay 27,3 günde değil, 29,5 günde beliriyor.

‘Karanlık Ay’ olarak da tanımlanan Yeni Ay, uydu Dünya ile Güneş arasında kaldığı zaman ortaya çıkıyor. Bu safhada, Ay’ın Dünya’dan görünmeyen yüzü güneşleniyor. Ay, Güneş ile Dünya’nın arasından çıktığında ve yıldızın ışınlarını doğrudan aldığında, karşımızda Dolunay beliriyor. Yeni Ay, uydunun uzakta kalan, görünmeyen kısmını temsil etmiyor. Burada safha ile kabul gören bir terimin karıştırılmaması gerekiyor.

Güneş ve Ay tutulmalarının, üç gök cisminin aynı hizaya gelmesiyle oluştuğunu not düşelim.

Dünya’dan 384 bin kilometre mesafede olan Ay’ın Dünya’nın düzlemine göre eğim derecesi 5, kendi eksenine göre ise sadece 1,5. Dünya’ya göre daha dairesel olan (yine de eliptik) yörüngesi, iyi gözlemlenmesini sağlıyor.

NASA’nın aklı fikri Mars’ta

Soyvetlerin ateşlediği Luna 3 uzay aracı, 1959’da Ay’ın karanlık yüzüne ait ilk fotoğrafı

çekmişti. 21 Aralık 1968’de ateşlenen Apollo 8’de yer alan astronotlar Frank Borman, James Lovell ve William Anders ise Dünya’nın yörüngesini terk eden ve Ay’ın karanlık yüzünü çıplak gözle gören ilk insanlar olmuştu. Ay’a ayak basma görevlerinin ilk denemesi olan Apollo 8, uydunun etrafında turladıktan sonra Dünya’ya dönmüştü.

NASA, 2012’de Ay’ın karanlık yüzüne uzay aracı gönderilmesi fikrini yeniden tartışmaya başladı. Sebep, yeryüzüne düşen meteoritler dışında 4,4 milyar yıldır Dünya’ya sırtını dönmüş olan bölgenin halen astronomiye çok yabancı kalması olarak gösterildi.

NASA İnsan Keşfi ve Operasyon’ları tarafından öne sürülen projede, Dünya-Ay

konumundaki Lagrange-2 noktasına bir üs görevi görecek uzay aracı gönderilmesi teklif edildi. Böylece, Orion kapsülüyle taşınacak astronotlar burada Ay’ın karanlık yüzünü gözlemleyebilecekti.

Ancak bu plan süresiz olarak rafa kaldırılmış durumda. Sebebi, Çin’in üstesinden gelmeye çalışacağı lojistik ve teknik zorluklar. Dahası, Ay’ın öteki tarafına insansız veya insanlı bir görev çok daha maliyetli. Yine de bir gün karanlık tarafta kalan Aitkin Havzası’nı radyo teleskoplarla incelemek astronomi dünyasına uydunun ve Dünya’nın nasıl oluştuğuna dair çok değerli bilgiler sunabilir.