NASA, derin uzay keşfi tarihindeki ilk başarılı numune toplama görevini 24 Eylül 2023 tarihinde OSIRIS-Rex uzay aracının Bennu asteroidinden topladığı materyallerle geri dönmesiyle başarılı bir şekilde tamamladı.
Apollo görevlerinden bu yana Dünya’ya en çok numune getirilen görev olması beklenen OSIRIS-Rex görevinin en büyük özelliği, görev için özel olarak seçilen Bennu asteroidiydi. Bennu 1999 yılında keşfedildi (ilk ismi 1999 RQ36’ydı) ve OSIRIS-Rex uzay aracı asteroidin yörüngesine Aralık 2018’de ulaştı. Yaklaşık üç yıl süren gözlemlerin ve numune toplama sürecinin ardından, OSIRIS-Rex asteroidin yörüngesinden 10 Mayıs 2021’de ayrıldı ve 24 Eylül 2023’te Dünya’ya sağ salim iniş yaptı.
NASA, henüz tam miktarı belirtilmeyen numuneler üzerinde yapılan ilk incelemerde karbon ve su izine rastlandığını belirtti. Bennu’dan toplanan numunelerin, Güneş Sistemi’nde hayatın nasıl oluştuğuna dair çok kritik bilgiler sunması bekleniyor. Neden mi? Sebebi dahil diğer 10 ilginç özelliği ile Bennu’ya kısaca bir göz atalım:
1- Bennu süper karanlık bir nesne
B-tipi bir asteroid olarak sınıflandırılan Bennu, fazlasıyla karbon ve diğer mineralleri içeren bir gök cismi. Bennu’nun yüzeyindeki karbon miktarı o kadar yüksek ki, yüzeyine çarpan güneş ışınlarının sadece yüzde %4’ünü yansıtıyor. Öte yandan, Güneş Sistemi’nin en parlak gezegeni Venüs güneş ışınlarının %65’ini yansıtırken, Dünya için bu oran %30. Bennu, fazlasıyla karbon içerikli olduğu gibi milyarlarca yıl içinde kimyasal bileşenlerinin değişmeden kalmasını sağlayan sakin bir kozmik süreç geçirmiş. Bu da, kapkara yüzeyinin derinliklerinde Güneş Sistemi’nin ilk zamanlarına ait kayalalr ve kimyasallar barındırdığı anlamına geliyor.
2- Bennu süper yaşlı bir asteroit
Bennu, oluşumundan bu yana milyarlarca yıldır hiç bozulmadan kalmış eşsiz kozmik nesnelerden bir tanesi. Bilim insanları, gök taşının Güneş Sistemi’nin oluştuğu ilk 10 milyon yıldan kaldığını, kısaca 4,5 milyar yıl yaşında olduğunu düşünüyor. Bennu’nun bilim adına sunduğu en önemli avantajlardan bir tanesi, Yarkovsky etkisi sayesinde ortaya çıktığı düşünülen Asteroit Kuşağı’ndan kayarak Mars ile Jüpiter arasında Dünya’ya daha yakın bir yere konumlanmış olması. Yaskovksy etkisi, bir gök cisminin güneş ışınlarını emip geri yaydığında diğer gök cisimlerinin de ısı ve çekim kuvveti etkisiyle uzay boşluğunda sürüklenmesini temsil ediyor.
3- Bennu ‘kayalıklara bürünmüş’ bir asteroit
Bennu kozmik bir çöp mü yokse bilimsel bir hazine mi? Her ne kadar ‘kayalık yığını’ tabiri bir küçük görme gibi belirse de, aslına bakılırsa gerçek bir astronomik sınıflandırmayı temsil ediyor. Bennu benzeri kayalık yığını asteroidler, yerçekim kuvvetinin bir araya sıkıştırdığı çok sayıda kayalık enkazdan meydana geliyor. Bu tarz enkaz birikimi gök cisimleri, daha büyük bir gök cisminin parçalanmasından oluşuyor. Bennu’nun da bir zamanlar 100 km genişliğinde daha büyük bir asteroit olduğu düşünülüyor. Empire State Binası (381 metre yüksekliğinde) boyutlarındaki Bennu’nun bugünkü görünümüne gelmesi, tahminen birkaç hafta sürdü. Dahası, Bennu’nun içi delik deşik. Sahip olduğu hacmin %20 ila %40’ının hava olduğu düşünülüyor. Eğer şu anki halinden çok daha hızlı bir dönüş hareketine girerse, Bennu’nun parçalanma riski de bulunuyor.
Bennu’nun güney yarımküresine ait 7 Mart 2019’da çekilen görüntü, yüzeyindeki iri kayalıkları gösteriyor. Aşağıda merkezde yer alan parlak kayalığın genişliği 7.4 metre. (NASA)
4- Bennu, Dünya’daki yaşama ait sırlar saklıyor olabilir
Derin uzay boşluğunda gezegenlerin, uyduların, asteroidlerin ve kuyrukluyıldızların arasında milyarlarca yıl gezinip duran ‘ilkel’ bir kozmik nesneyi temsil eden Bennu, aynı zamanda süper ‘eski.’ Bu özelliği ile Bennu Dünya’nın ilk oluştuğu zamanlara ait molekülleri içeren materyaller barındırıyor olabilir. Dünya’daki tüm yaşam formları oksijen, hidrojen, nitrojen ve diğer elementlerin karbon atomları zincirleri ile birleşmesinden oluşuyor. Öte yandan, bilim insanlarının Bennu üzerinde bulmayı beklediği organik materyal daima biyoloji temelli değil. Yine de, Bennu Dünya’daki yaşamın oluşmasında asteroidlerin nasıl bir görev yüklendiğine dair önemli bulgular sunacak.
5- Bennu platin ve altın da içeriyor
Dünya dışı mücevher kulağa ne kadar ilginç ve çekici geliyor değil mi? Bennu sadece karbon zengini değil, aynı zamanda bol miktarda platin ve altın da içeriyor. Birçok asteroid, her ne kadar hepsi katı metal olmasa da, Dünya’daki kısıtlı kaynakların yerine kullanılabilecek elementler içeriyor (16 Psyche bir istisna). Bennu ve 16 Psyche gibi asteroidler üzerindeki derin gözlemler ve araştırmalar, gelecekte derin uzay madenciliğinin ne kadar mümkün ve mantıklı olduğuna dair bilgiler sunacak. Dahası, her ne kadar nadir dünya mineralleri önemli bir hedef olsa da, ana hedef tabii ki bu gök cisimlerinden elde edilebilecek su. Dahası, iki hidrojen atomunun bir oksijen atomuyla birleşmesini temsil eden suyun parçalanması ile solunabilecek hava ve roket yakıtı da elde edilebilir. Dünya’dan derin uzaya materyal ateşlemenin yüksek maliyeti düşünüldüğünde, insanlığın asteroidlerden yaşam ve roket yakıtı için gerekli kaynakları elde edebilmesi, uzayda erişebileceğimiz alanı belirgin ölçüde artıracak.
6- Güneş ışınları Bennu’nun izlediği rotayı tamamen değiştirebilir
Bennu’nun kaderini belirleyen tek faktör yerçekimi değildi. Bennu’nun güneşe bakan yüzü güneş ışınları ile ısınıyor olsa da, asteroidde bir gün sadece 4 saat 17.8 dakika sürüyor. Kısaca, asteroidin Güneş’e bakan yüzü sürekli değişiyor. Bennu kendi ekseninde dönmeye devam ettikçe güneş ışınlarından aldığı ısıyı da yayıyor, bu şekilde Güneş’e doğru yılda yaklaşık 0.29 kilometre hızla ilerliyor. Bu hareket sonucunda yörüngesi de çok yavaş da olsa değişiyor.
7- Bennu küçük bir ihtimal Dünya’ya çarpabilir
Biz Bennu’yu ziyaret ederiz de o bizi etmez mi? Kozmik gerçeklik açısından bakarsak böyle bir ihtimal var. 1999 yılında tespit edilen Bennu, aslına bakılırsa NASA’nın Gezegen Savunması Koordinasyon Bürosu tarafından takip edilen Dünya’ya Yakın Nesneler (NEOs) listesinde yer alıyor. Dünya’nın 7.5 milyon kilometre yakınına kadar sokulan gök cisimleri, Bennu dahil, potansiyel tehlike arz eden cisimler olarak kabul ediliyor. Bennu açısından bakıldığında, 2175 ile 2199 yılları arasında asteroidin Dünya’ya çarpma ihtimali 2,700’de 1 (çok da düşük değil). Bennu, Güneş Sistemi’nde bilim insanlarının çoktan rotasını belirgin bir şekilde çıkardığı bir yörüngede ilerliyor. Yarkovsky etkisi altındaki hareketi, OSIRIS-Rex verileri kapsamında gelecekte incelenmeye devam edecek.
8- Bennu’dan numune almak sanılandan daha zor oldu
Dünya’dan yapılan ilk gözlemler, Bennu’nun en fazla 2,5 cm genişliğinde parçalarla kaplı, düz, regolit (yüzeyi sert olmayan, yoğunlaşmamış materyal) bir yüzeyi olduğunu göstermişti. OSIRIS-Rex tarafından yakın çekim görüntülerinin elde edilmesinin ardından, Bennu’nun sanılandan çok daha tehlikeli olabileceği anlaşıldı. Yüksek çözünürlüklü görüntüler, Bennu’nun yüzeyinin küçük taşlarla değil, büyük kayalıklarla kaplı olduğunu gözler önüne serdi. Bu da şu demek: OSIRIS-Rex numune toplayabilmek için Bennu’nun yüzeyinde 2,000 metrelik bir alanda hareket edebilecek şekilde tasarlanmıştı. Ancak, detaylı görüntüler üzerindeki analizlerin ardından Bennu’nun numune toplayabilmek için manevra yapması gereken alanın sadece 100 metre genişliğinde ve kayalık bir alan olabileceği anlaşıldı. Buna rağmen, uzay aracı görevini başarıyla tamamladı.
11 Ağustos 2020’de çekilen görüntü, Bennu’nun yüzeyinden ikinci numune alma girişimini gösteriyor. (NASA)
9- Bennu adını antik bir Mısır tanrısından alıyor
Bennu 2013 yılınd ABD’nin Kuzey Carolina eyaletinde yaşayan ve “Name that Asteroid! (O asteroide isin verin!)” yarışmasını kazanan dokuz yaşındaki bir çocuk tarafından adlandırıldı. Michael Puzio adındaki (adam olacak çocuk), OSIRIS-Rex üzerinde yer alan Touch-and-Go Sample Mechanism (TAGSAM) numune kolu ile solar panellerinin, antik Mısır’da gri heron su kuşuna benzediğini belirtti. Bennu’nun Güneş, yaradılış ve yeniden doğum ile bağlantılı olduğunu da belirten Puzio, Bennu’nun Osiris’in yaşayan sembolü olduğunu niteledi. Bennu’nun kozmik yaşamı; süper eski ve ilkel zamanlardan değişmeden kalması da bu düşünceyi güçlendirdi. Bennu ve kuşların kozmoloji ve mitolojideki yeniden doğum ve yaşam ile kurdukları sembolik bağlantılardan yola çıkarak, Bennu isminde karar kılındı.
10- Bennu ilginç hareketler göstermeye devam ediyor
OSIRIS-Rex tarafından yörünge görevi bitmeden önce çekilen görüntülerde, Bennu’nun her hafta yüzeyinden parçalar savurduğu görüldü. Bennu çok az sayıda tespit edilen aktif asteroidler arasında yer almakla kalmıyor, aynı zamanda Asteroit Kuşağı’nda yer alan ve Dawn uzay aracı tarafından gözlemlenen Ceres gibi çok yakından bakabildiğimiz nadir asteroidlerden birini temsil ediyor. En yeni veriler, güneş ışınlarının Bennu’nun yüzeyindeki kayalıkları zamanla parçaladığını gösterirken, ek olarak bir diğer asteroidin Bennu üzerine saçılmış parçaları da tespit edildi. 4,5 milyar yıl içinde Bennu kim bilir kaç kozmik ardadaş edindi ve kaybetti?
19 Ocak 2019’da çekilen görüntü, Bennu’nun yüzeyinden uzay boşluğuna savrulan parçaları gösteriyor (NASA).
