“Ay’da yürüyen son insan” hayatını kaybetti

NASA’nın Ay’a düzenlediği son insanlı görev olan Apollo 17’nin kumandanı Eugene Cernan, yaşamını yitirdi. Birkaç aydır rahatsız olduğu bilinen Cernan’ın ölüm nedeni kesin değil.

Cernen, birçok Apollo astronotu gibi kariyerine 1965-66 yıllarında düzenlenen Gemini göreviyle başlamıştı. NASA’ya 1963 yılında seçilen üçüncü astronot ekibinde yer alan Cernan, ilk yörünge görevini 1966 yılında Gemini 9A ile gerçekleştirdi.

Cernan, Gemini 9A görevindeki ekip arkadaşı Thomas Stafford ile ABD’nin 13’üncü insanlı uzay görevini gerçekleştirdi. Gemini 9A görevinin ilk mürettebatı oluşturan Charles Bassett ve Elliot See, Northrop T-38 Talon süpersonik uçağıyla yaptıkları test uçuşunda kaza yaparak ölünce, Cernan ve Stafford yerlerine geçmişti.

İlk görevinde az daha ölüyordu

Cernan, 3-6 Haziran 1966 tarihlerinde gerçekleştirilen 7’nci Gemini görevinde uzay aracı dışı faaliyet (EVA) gerçekleştiren ikinci NASA astronotu oldu.

Mürettebat, önceden yörüngeye ateşlenen ve Gemini 8’in kenetlenme görevi gerçekleştirdiği Agena Target Vehicle (ATV) ile kenetlenecekti. Ardından, Cernan EVA gerçekleştirerek Astronot Manevra Birimi (AMU) ile serbest uçuş denemesi yapacaktı.

ATV’de yaşanan teknik arızadan dolayı kenetlenme gerçekleşmedi. Cernan, sonrasında gerçekleştirdiği ve iki saat süren EVA’da stres, yorgunluk ve donanımın aşırı ısınması nedeniyle serbest uçuş yapamadı.

Cernan, 2007’de gerçekleştirilen NASA röportajında 5 Haziran 1966’daki yürüyüşünü anlatmıştı. Cernan, basınçlı uzay giysisi ile iki kişilik Gemini 9A kapsülünün içinden zor bela çıkmıştı. O zamanlar, bugünkü uzay araçlarında standart olan tırabzanlar yoktu. Kapsülden dışarı çıktığında, AMU’nın soğutma sisteminin aşırı ısındığını fark etti.

Başlığı buğulanan ve yorgunluktan hareket etmekte zorlanan Cernan, önünü göremez hale geldi. Zorlukla geri dönüş yolunu bulan Cernan, Stafford’un yardımıyla kapsülün içine girmeyi başardı.

İkili, üç gün süren görevde yörüngede 47 tur attıktan sonra 6 Haziran 1966’da Dünya’ya döndü.

Gökyüzündeki beyaz çizgi

Gemini 9 ekibi, elde ettikleri ilk tecrübeden üç yıl sonra tekrar bir araya geldi. Ekibe John Young’ın eklenmesiyle oluşturulan Apollo 10 mürettebatı, 18 Mayıs 1969’da Ay’da iniş provası gerçekleştirdi.

Apollo 10 Ay Modülü kumandanı Cernan ile uçuş mühendisi Stafford, dört ayaklı Snoopy iniş modülü ile bir sonraki görevde (Neil Armstrong’un tarihi inişi) ayak basılacak noktanın sadece 15,6 kilometre üzerinden geçti.

Cernan röportajında, “Neil Armstrong’a onun için Ay’a kadar uzanan ve 14 kilometre kadar yaklaşan beyaz bir çizgi çizdiğiizi ve bu sayede kaybolmayacağını, tek yapması gerekenin yere inmek olduğunu söyledim… Bir nevi işleri onun için kolaylaştırdık.”

Cernan ve Stafford, Apollo 10 görevinde de ölüm riskiyle karşılaştı. Kumanda modülü ‘Charlie Brown’a dönmek için Snoopy’nin motorlarını ateşlediğinde, Ay Modulü beklenmedik şekilde dönmeye ve yuvarlanmaya başladı. İki astronot az daha Ay’ın yüzeyine çarpmak üzereyken, Cernan manuel olarak kontrolü sağladı ve gerekli irtifaya ulaşıldı. Ucuz atlatılan kazanın ardından, astronotların kademelendirme ayarını iptal seçeneğini otomatikte unuttukları anlaşıldı.

Apollo görevlerinin gerçek anlamını insanlık tarihinde bir 50 ya da 100 yıl geçtikten sonra anlayacağız.

Çizdiği beyaz çizgiden bir kez daha geçti

Apollo görevlerinde toplamda 24 insan Ay’ın yörüngesinden geçti veya yüzeyinde yürüme şansı yakaladı. Bu isimlerde sadece üç tanesi, her ikisini de yapma şansına erişti: Jim Lovell, John Young ve Eugene Cernan.

Gemini 9A ve Apollo 10 görevlerinde zorlukları aşarak tecrübesini artıran Cernan, en son Apollo görevi için seçilen isimlerden biri oldu.

En son ve zorlu görevinden önce, Cernan yine ölümden döndüğü bir kaza atlattı. 23 Ocak 1971’de, Cernan Ay’a iniş hazırlığı kapsamında Bell 47G helikopteriyle uçuyordu. İnişte çok alçalan Cernan, Cape Canaveral üssü yakınlarındaki Indian Nehri’ne düştü. Az daha boğulan Cernan, ikinci derece yanıklarla kurtuldu ve neredeyse NASA tarafından Apollo 17 görevinden çıkarılıyordu.

Cernan, 7 Aralık 1972’de ateşlenen Apollo 17’de yine kumandan olarak görev aldı. Dört gün sonra, Harrison Schmitt ile yer aldığı Ay modülünü Taurus-Littrow vadisine başarıyla indirdi. Ay modülü ‘Challenger’ yere inerken, Ron Evans’ın yer aldığı kumanda modülü ‘America’, yörüngede dolanmaya devam etti.

Numune toplama rekoru

Cernan, değecek kadar yaklaştığı Ay’da Schmitt ile üç yürüyüş gerçekleştirdi. Jeolog olan Schmitt ile yüzeydeb 741 kaya ve toprak numunesi topladılar. Bu numuneler arasında, ABD’nin 130’dan fazla ülkede sergilenmeye gönderdiği ‘goodwill moon rock’ (iyi niyet Ay kayası diyebiliriz) de yer alıyor.

Apollo 17’nin ‘Ay yürüyüşçüleri’ ay aracı LRV’yi de son kez kullanan isimler oldu. Toplamda 22 saat 6 dakika Ay yüzeyinde kalarak bu alanda da rekor kırdılar.

Cernan, Dünya’ya dönmeden önce “Amerika’nın bugün verdiği mücadele, insanın yarınki kaderini belirledi” ifadesini kullandı. Cernan’ın kapanış cümlesi oldukça anlamlıydı:

“Ay’ı ve Taurus-Littrow’dan ayrılırken, geldiğimiz gibi gidiyoruz ve Tarı’nın emriyle, tüm insanlık için barış ve umut ile geri dönmeliyiz.”

Cernan, kariyerindeki altın dakikaları, ekip arkadaşlarıyla beraber çektiği ve ‘Mavi Bilye’ (Blue Marble) olarak tarihe geçen fotoğrafla ölümsüzleştirdi. Apollo 17, 19 Aralık 1972’de 12 saat, 13 saat ve 51 dakika süren görevin ardından Dünya’ya döndü.

Cernan, kariyeri boyunca uzayda 23 gün, 14 saat ve 15 dakika geçirdi ve üç tanesi Ay yürüyüşü olmak üzere 24 saatin üzerinde uzay yürüyüşü yaptı.

“Ay’a inişi çok erken bir zamanda başardık”

Eugene Andrew “Gene” Cernan, 14 Mart 1934’te Chicago’da doğdu. Purdue Üniversitesi’nde elektrik mühendisliği okuduktan sonra ABD Bahriye İhtisas Okulu’nda uzay-havacılık eğitimini tamamladı.

Pilot olarak katıldığı donanmadan 13 yıl sonra Yüzbaşı olarak emekliye ayrılan Cernan, uçak gemilerine 200’den fazla iniş gerçekleştirdiği kariyerinde 5,000 saatin üzerinde uçtu.

NASA’daki kariyerini de 1976’da sonlandıran Cernan, Apollo-Soyuz Test Projesi (ASTP) programının planlamasında yer aldı. Cernan, Sovyetlerle ortak gerçekleştirilen tarihi projede baş müzakereci rolünü üstlendi. Böylece Soğuk Savaş’ın rekabet günlerinde birçok astronot ve kozmonot kaybeden iki ülke, uzay keşfinde işbirliği adına ilk önemli adımları attı.

Cernan, 1981 yılında uzay-havacılık sektöründe danışmanlık veren The Cernan Co. adlı şirketini kurdu. 1999’da “The Last Man on the Moon” adlı kitabını piyaya sürdü. Kitap daha sonradan aynı başlıkla belgese çevrildi (Netflix’te izleyebilirsiniz).

Cernan, 2007 röportajın Ay’a yolculuk hakkında şu ifadeleri kullanmıştı:

“Bunu uzun süre boyunca söyledim ve yaklaşık 50 yıl gemiş olsa da – Apollo’nun anlamını gerçekten idrak etmemiz için insanlık tarihinde 50 ya da 100 yıl geçmesi gerekiyor… Bugün yaptıklarımızla kıyasladığımızda çok erken bir zamanda bunu başardık.”