ABD uydusu ‘yaşlılıktan’ havaya uçtu

ABD Hava Kuvvetleri, geçtiğimiz ay yörüngede infilak ederek 46 parçaya ayrılan DMSP-F13 uydusunun ‘ileri yaşı’ nedeniyle patladığını düşünüyor. Meteoroloji uydusu, 20 yıldır görev yapıyordu.

Dünya’nın yörüngesinde gerçekleştirilen uzay görevleri ne kadar başarılı olsa da, giderek artan uzay çöplüğü sorununa halen nasıl müdahale edileceği kesin değil. İşin kötüsü, yörüngede ölü halde gezinen 2500’ü aşkın uydunun da çarpışma veya zamanla parçalara ayrılma riski bulunuyor.

Uzay çöplüğüne en son katkıda bulunan uydu, ABD’nin 1995’te ateşlediği Savunma Meteoroloji Program Uçuşu 13 (DMSP-F13) uydusu oldu. 3 Şubat’ta yörüngede infilak eden uydu, ilk belirlemelere göre 20 parçaya ayrıldı. Aviationweek sitesinde yer alan yeni bilgilere göre, uydu ilerleyen günlerde toplam 46 parçalık bir enkaz haline geldi.

Space.com’a konuşan Hava Kuvvetleri yetkilisi Andy Roake, uydunun havaya uçmasının yaşından kaynaklandığını savundu: “Sonuç olarak 20 yıllık bir uzay aracıydı ve güç sistemindeki arızadan dolayı feci bir son yaşadı.” Roake’ye göre uydu herhangi bir kozmik cisimle veya başka bir enkazla çarpışmadı. Uydunun sonunu ‘aşırı ısınma’ getirdi. Yapılan en son analizler, aşırı ısınan donanımın ‘batarya’ olduğuna işaret etti.

Yerden 800 kilometre yükseklikte havaya uçan DMSP-F13’ün neden olduğu enkaz bulutunu tespit ede Hava Kuvvetleri’ne bağlı JSpOC (Müşterek Uzay Operasyonları Merkezi), ilk olarak uydunun güç sisteminde ani ısı artışı tespit edildiğini açıkladı. Yüksek ısının bataryayı havaya uçurmasının ardından uydu hızla irtifa kaybederek parçalara ayrılmaya başladı.

Uydu kazaları ve enkazı artıyor

Yörüngedeki başı boş uyduların yere indirilememesi bir yana, birbirleriyle çarpışmalarını önlemek de oldukça güç. En son kaza, 2009’da yaşanan Iridium33 ve Cosmos 2251 uydularının çarpışmasından bu yana olumlu bir gelişme olmadığını gözler önüne serdi.

Dahası, Birleşik Devletler Stratejik Komutanlığı (USSTRATCOM) DMSP-13’ün havaya uçması konusunda neredeyse tamamen sessiz kalmış durumda. Hava Kuvvetleri için geçmişte yörünge analisti olarak görev yapan Brian Weeden, bu durumun soru işaretleri doğurduğunu belirtti.

Space.com’a açıklama yapan Weeden, “USSTRATCOM’un bu konuda yerel veya uluslararası uydu operatörlerini uyarıp uyarmadığı konusunda bile emin değilim” ifadesini kullandı.

Weeden, her ne kadar 2009’daki kaza kadar ciddi olmasa da, ortaya çıkan enkazın DMSP-F13 gibi kutup hizasında görev yapan uyduları tehdit ettiğini belirtti. Uluslararası operatörlerin DMSP-13 infilakını ABD’li yetkililerden değil, Twitter’da kamuoyunu bilgilendiren amatör gözlemcilerden öğrenmesi de işin tuhaf kısmını oluşturuyor.

ABD, ESA (Avrupa Uzay Ajansı) tarafından başlatılan ve 14 ülkenin üye olduğu SSA (space situational awareness) programı kapsamında uydular ve uzay enkazı hakkındaki bilgileri paylaşmakla yükümlü. 2013-16 yılları arasında 46.5 milyon Euro bütçe ayrılan program, yörüngedeki uyduları ve yerdeki enerji şebekelerini tehdit edebilecek durumlara karşı gözlem bilgilerinin paylaşılmasına dayanıyor.

100 bin yörüngeyi geride bırakmıştı

DMSP-F13, 20 yıllık ömründe sağladığı verilerle ABD’nin sadece hava durumu hakkında bilgilenmesini değil, deniz aşırı operasyonlarında başarıya ulaşmasında da rol oynadı.

Uydunun gönderdiği veriler, NATO’nun Yugoslavya’yı bombaladığı Operation Allied Force, Afganistan’da yürütülen Operation Enduring Freedom ve Irak’ta gerçekleştirilen Operation Iraqi Freedom operasyonlarında kullanıldı. Uydu, Hava Kuvvetleri ve ABD Donanması’na binlerce saatlik meteoroloji uydusu iletti.

Yörüngede 100 binden fazla tur atan DMSP-13’ün havaya uçması, ABD Ordusu için yörüngedeki en büyük zayiatlardan biri. Bu noktadan sonra büyüklüğü bir mini fırını geçmeyen güneş enerjili uyduların geliştirilmesine verilen önem artacak gibi duruyor. Uzay çöplüğünü nasıl temizleyeceğimiz ise bilinmiyor.

Çin füzeyle vuruyor, Rusya otomatik imha ediyor

USSTRATCOM’un en sevdiği uydularından bir tanesinin havaya uçmasından dolayı üzgün olduğu aşikar. ABD’li yetkililer için can sıkıcı bir diğer durum geçmişte benzer bir kazada başka bir uydunun daha kaybedilmiş olması.

Nisan 2004’te, DMSP-F11 adı verilen bir diğer askeri meteoroloji uydusu yörüngede infilak ederek 56 parçaya ayrılmıştı. Ancak DMSP-F13’e kıyasla uydu görevden alınmıştı. Kısaca bataryanın enerjisi boşaltıldı, yakıtın geri kalanı yakılarak tüketildi ve sıkışmış gazlar salıverildi.

Pasif göreve alınmasından önce uyduda nitrojen sızıntısı tespit edilmişti. Görev dışı kaldıktan sonra tek enerji kaynağı ise 6 kilogram hidrazin yakıtıydı. Uydunun parçalara ayrılması, ‘itici güç’ olarak gösterildi.

Spacenews’te yer alan bilgiye göre her ikisi de Lockheed Martin tarafından inşa edilen DMSP-F11 ve F13 uyfuları DMSP Block 5D-2 serisi kapsamında üretilmiş. Toplam 9 tane üretilen Block 5D-2 uyduları 1982-1997 yılları arasında ateşlenmiş.

NASA’nın 2008’de yaptığı araştırmaya göre,yörüngede yaşanan kazaların görev dışı bıraktığı uydu oranı yüzde 1,5. Batarya sorunu nedeniyle devre dışı kalan uydu oranı ise yüzde 5.

Yörüngedeki uyduların yüzde 30’u ise ‘bilinçli olarak’ havaya uçuyor. Çin, 2007’de füze denemesi yapmak için kendisine ait Fengyun-1C meteoroloji uydusunu havaya uçurmuştu. Rusya’nın casus uyduları ise görev tamamlandıktan sonra kendini imha ediyor.

Uydu kazalarının yaklaşık yüzde 20’sinin nedeni bilinmiyor.