Mars keşfinde Avrupa-Rusya dönemi başlıyor

Avrupa, uzay-havacılık alanında giderek artan işbirliğinden faydalanarak 2003’ten bu yana ilk kez Mars’a uzay aracı gönderdi.

NASA’nın bütçe sıkıntıları nedeniyle yıllar önce çıkmak zorunda kaldığı ExoMars projesi, günümüzde evrenselliğin temsilcisi olarak belirmeye başlayan uzay keşfinde yeni bir sayfa açabilir.

Kazakistan’ın Baykonur Uzay Üssü’nden 14 Mart günü TSİ 11.31’de Proton roketiyle ateşlenen robotik ExoMars, Mars atmosferindeki metan gazını analiz edecek bir yörünge aracı ve adını 19’uncu yüzyılın ünlü İtalyan gökbilimci ve yazarı Giovanni Schiaparelli’den alan bir iniş modülünden oluşuyor. İki parçasıyla yaklaşık 4,5 ton gelen ExoMars, roketten ayrılmasının ardından yolculuğunu devam ettirmesini sağlayacak güneş panellerini açtı ve her şeyin yolunda olduğunu gösteren radyo sinyalleri iletmeye başladı.

ExoMars, toplamda 482 milyon kilometre kat ederek yedi ay sonra Kızıl Gezegen’e ulaşacak. Yörüngeye ulaşmasından üç gün önce, Schiaparelli iniş modülü yörünge aracından ayrılarak 2012’de Curiosity’nin gerçekleştirdiği dalışın bir benzerini gerçekleştirecek. Uzay-havacılık sektörü, üç yıl aradan sonra uzay araçlarının ısı kalkanı, paraşüt ve sıvı-itki fren sistemlerinin ne kadar geliştiğini Schiaparelli ile test edecek.

Görev dağılımı nedir?

ExoMars görevi, Kızıl Gezegen’i hem yörüngeden hem de yerden eş zamanlı takip edecek tek görev olma özelliğine sahip. Mars’ın yörüngesinde ve kumlarında birçok uzay aracı bulunsa da, her biri bugün birbirlerinden bağımsız keşif yapıyor. Trace Gas Orbiter (TGO) adını taşıyan yörünge aracı, 2022’ye kadar Kızıl Gezegen’in etrafında gezinerek havasını soluyacak ve yeri gözlemleyecek. Ana görevi iniş sistemlerini test etmek olan Schiaparelli ise birkaç gün boyunca meteorolojik veri gönderecek.

Eğer planlarda bir sorun yaşanmazsa, TGO ve Schiaparelli birbirinden 16 Ekim’de ayrılacak. TGO, yörüngeye varacağı 19 Ekim’de 400 kilometre yükselikten gözlemlerine başlayacak. 3,730 kg ağırlığındaki TGO, Mars’ın atmosferindeki bileşenleri analiz ederek yaşam belirtileri arayacak. Metan gazı, Dünya’da mikrop ve canlı yaşamının büyük kısmını oluşturduğu gibi, Mars’ta yaşam hakkında temel bilgiler sunacak ilk bulgu olacak.

Metan gazının atmosferdeki yoğunluğu ve nasıl oluştuğunu anlamak gökbilimciler için son derece önemli. Zira, Curiosity 2013 ve 2014 yıllarının başlangıcında atmosferdeki metan oranının 10 katına çıktığını tespit etmiş ancak bu artışın sebebi anlaşılamamıştı.

ESA’dan yapılan açıklamada, TGO’nun aynı zamanda Mars yüzeyini 3,3 metre derinliğe kadar tarayarak hidrojen yoğunluğuna ait harita çıkaracağı ifade edildi. Böylece, Mars’ın geçmişte yüzey altında sakladığı anlaşılan buzulların miktarı ve yoğunluğu da anlaşılacak.

TGO’dan önce göreve başlaması beklenen Schiaperelli, ESA için tarihi bir olayı temsil ediyor. Bir kuyrukluyıldıza ilk insan yapımı uzay aracı indiren olan ESA, bugüne kadar Dünya dışı bir gezegene başarıyla uzay aracı indiremedi. Mars Express ile Kızıl Gezegen’e iniş yapan Beagle 2, Dünya’ya hiç veri aktaramamıştı. ESA, Satürn’ün uydusu Titan’a 2005’te inen Cassini-Huygens görevinin ardından Mars ile yeni bir başarı elde etmek istiyor.

Schiaparelli, Mars’ın ekvator bölgesinde yer alan Meridiani Planum bölgesine iniş yapacak. Yedi bilimsel donanım taşıyacak Schiaparelli, bataryalarının çalışmasına izin vereceği birkaç gün boyunca veri toplayacak. Uzay aracının temel görevi, Mars gibi Dünya dışı gezegenlere başarılı iniş yapmayı sağlayacak sistemleri sınamak olacak.

İlk olarak ısı kalkanı 45 km yükselikte saatte 19 bin km hızla ilerlerken maksimum 1 dakika 12 saniye koruma sağlayacak. Ardından paraşüt açıklacak ve ısı kalkanının ön kısmı düşecek, radar devreye girecek. Yerden 1,2 km yükselikte iken iticiler devreye girecek ve ısı kalkanından ayrılan uzay aracı yere yumuşak iniş yapacak. Tüm inişin 5 dakika 53 saniye sürmesi bekleniyor. 

Mars’ta Avrupa-Rusya dönemi

ExoMars, Mars araştırmalarında ayrı bir öneme sahip. Sebebi, son 20 yıldır neredeyse NASA’nın egemenliği altında olan Mars keşfi, Avrupa ve Rusya’nın katkısıyla çok daha geniş bir boyuta taşınacak. Rusya, Sovyetler Birliği döneminden bu yana ilk kez Mars’a giderken, ESA 2003’te ateşlenen Mars Express’in ardından Kızıl Gezegen’e ulaşmanın mutluluğunu yaşayacak.

ESA-Roscosmos işbirliğinin ortaya çıkışı, yukarıda belirttiğimiz gibi planlı değildi. ExoMars’ı ABD yapımı bir roketin ateşlemesi planlanıyordu ancak Barack Obama 2012’deki bütçe yapılandırmasında 2 milyar dolarlık tasarrufa gidince bu plan rafa kalktı. Yaşanan gelişme, NASA-ESA ilişkilerinde bir adım geri atılmasına neden olurken, ESA-Roscosmos ilişkileri bir adım ilerledi. İki uzay ajansının 2030’larda Ay’a kurmayı planladığı üs, bunun en iyi örneklerinden biri.

ESA ve Roscosmos, ExoMars görevinin ikinci ayağı için 2018’de Kızıl Gezegen’e bir keşif aracı indirmeyi hedefliyor. Ancak yine bütçe sıkıntıları nedeniyle bu proje 2020’ye ertelenebilir. İki taraf arasındaki işbirliğinin yayıldığı yeni alanlardan biri de, Roscosmos ile Airbus Group SE arasındaki ticari uydu çalışması oldu. Navigasyon, haberleşme ve gözlem uydularında işbirliği yapacak Avrupa ve Rusya, NASA ve Çin’in ardından uzayda gücünü perçinleyen yeni bir güç olma yolunda.