Süper Ay ve Ay tutulmasının kozmolojisi

Gökyüzü gözlemcileri 30 yılı aşkın bir süredir ilk defa gerçekleşecek ve 1900 yılından bu yana sadece beş defa gözlemlenen süper ay ve ay tutulması olayını bir arada görmeyi beklediler. Nadir görülen bu Süper Ay 28 Eylül’de tüm Dünya kıtalarında gökyüzünü adeta süsledi.

Aynı zamanda ‘Kanlı Ay’ adıyla da bilinen bu olay tam olarak Kuzey ve Güney Amerika, Avrupa, Afrika, Batı Asya’nın bazı bölgeleri ve Doğu Pasifik bölgesinden gözlemlenebildi. Ülkemizde ise bulutlu bir hava hakim olduğundan dolayı bu görsel gökyüzü şöleni net olarak izlenemedi.

Kanlı Ay’ın kırmızı rengi Ay’ın yaklaşık dörtte üçü kararmadan görülemiyor bunun nedeni Güneş’ten gelen parlak beyaz ışıkların o an gözümüze ulaşabiliyor olmasıdır. Ayrıca Kanlı Ay tutulması olduğu sırada Dünya’ya Ay’dan bakıldığında ise, gezegenin çevresinde kırmızı bir halka oluştuğu görünecekti:

Bu fotoğraf ise 28 Ekim Dolunay sırasında Dünya’nın gece ve gündüz görüntüsünü gösteriyor…

Süper Ay bilimsel olarak nasıl mı gerçekleşiyor? Süper Ay ve Dolunay birleşimi kendi yörünge noktasına ulaştığında, aynı zamanda Dünya’ya en yakın konumda oluyor. (Bu olay aynı zamanda Ay’ın, Yeni Ay veya Dolunay evrelerinde Dünya’ya göre yörüngesini tanımlayan bir teknik terim olarak da şu ismi almıştır: ‘perigee-syzygy’ .) Yine Süper Ay aynı zamanda ‘Kanlı Ay’ adıyla da biliniyor.

‘Perigee-syzygy’ egzotik terimine ek olarak: yıldız sistemlerinde Dünya-Güneş-Ay üçlüsünün aynı doğrultuda bulunması durumudur. Yeni Ay’da Güneş-Ay-Dünya diye sıralanmışken, Dolunay’da Dünya, Güneş ile Ay’ın arasındadır. Syzygy aynı zamanda iki farklı nesnenin veya fikrin denk gelip aynı hıza veya görüşe sahip olması durumu için de kullanır.

1 of 24

Ay, Dünya’ya en yakın yörünge noktasına ulaştığı zaman her zamankinden daha büyük ve daha parlak görüntülenir. NASA’ya (Ulusal Havacılık ve Uzay Dairesi) göre, 30 yıl sonra ilk defa (çıplak gözle bile) gözlemlenebilen Süper Ay’ın sonraki tutulma evresi yani Süper Ay ve Ay tutulması kombinasyonu 2033 yılına kadar görülmeyecek, Ay tutulması ise ancak 2018 yılında gözlenebilecek.

Şimdi, 2013 yılında gerçekleşen bu iki gök olayını ele alalım. Gökbilimciler, bir tarafta Süper Ay ve diğer tarafta bir Dolunay boyutu arasındaki farkı fark etmenin zor olduğunu söylüyorlar. Bu boyut karşılaştırmasına bir de siz bakın istiyoruz:

Ay, Süper Ay gerçekleştiği sırada oldukça yakın olmasına rağmen, çıplak gözle fark edilebileceğini söylemek zordur. Bu iki Ay görüntüsü aynı odak uzunluğunda aynı kamerayı kullanarak çekildi ve böylece bu görsel normal bir Dolunay ve Süper Ay arasındaki farkı gösterir.

Peki, Süper Ay gerçek anlamda nedir diye sorsak? Süper Ay kelimesi astronomi dünyasından gelmiyor aslında, bunun yerine astroloji yani yıldız biliminden gelmektedir. Astrolog Richard Nolle 1979 yılında şöyle bir tanımlama yapmış:

[quote_box_center]“… Bir Yeni Ay veya Dolunay, Ay’ın Dünya’ya en yakın olduğu mesafe aralığını temsil eden yerberi konumunda ortaya çıkar. Kısaca, Dünya, Ay ve Güneş, Ay’ın Dünya’ya en yakın olduğu esnada, aynı çizgi üzerinde dizilirler.”[/quote_box_center]

Bu tanımlama ile birlikte Astrolog Nolle’ye göre:

[quote_box_center]Ortalama bir yılda 4-5 Süper Ay vardır.[/quote_box_center]

Bu çok özelmiş gibi durmuyor değil mi? Aslında, Nolle’nin gerçek tanımına göre, 28 Eylül dolunay çizgileri yerberi (perigee) ile çok yakındır – Ay’ın Dünya’ya en yakın konumu – Dolunay ve yerberi arasında oldukça geniş bir enlem oluşturur.

Bu arada Ay, yerberiye sadece 356,877 kilometre (221,753 mil) uzaklıkta yer alıyor.

Ay’ın Dünya’ya En Yakın Olduğu Mesafeler

Ay ne sıklıkla Dünya’ya en yakın konumda ve Dolunay evresindedir?

En yakın Dolunay şekli 14 Kameri Ay – kameri takvim ( kavuşum dönümü ) – döngülerinde gözükür, çünkü 14 Kameri Ay yerberi için (Ay’ın Dünya’ya en yakın konumu) neredeyse 15 Anomalistik Ay döngüsüne eşittir. Kameri Ay denildiğinde birbirini takip eden Dolunay’lar için 29.53059 günlük bir süreyi ifade eder. Bir Anomalistik Ay ise yerberi mesafesi için 27.55455 günlük ortalama bir süreyi temsil eder.

Dolayısıyla şöyle bir matematiksel hesaba karşılık gelmektedir:

14 x 29.53059 = 413.428
15 X 27.55455 = 413.318

Bu süre yaklaşık olarak 1 yıl, 1 ay, 18 güne tekabül eder. Dolunay ve yerberi 14 Kasım 2016’da yeniden bir gök olayı olarak karşımıza çıkacak, çünkü 14. Dolunay’dan sonra 28 Eylül 2015 tarihinde bir Dolunay düştüğünü gördük. İleriye doğru bakıldığında, yerberi Dolunay’ı 25 Kasım 2034’de 356,500 kilometreden daha yakın bir konuma gelecek (356,446 km)

21’inci yüzyılın en yakın Dolunay’ı ise 6 Aralık 2052 yılında düşecek (356,425 km). Ay’a 356,400 km’den yakın bir konumda olması oldukça başarılı bir olay sayılır. Aslında, bu olay tüm 21. yüzyıl (2001-2100) veya 22. yüzyıl (2101-2200) için geçerli sayılamaz çünkü dolunay yerberisi daha önce 14 Ocak 1930 yılında Dünya’ya yakın bir konumdaydı (356,397 km) ve bu mesafe bir dahaki sefere 1 Ocak 2257 yılına kadar gerçekleşmeyecek.

Not: Kavuşum, gökbilimde bir gözlem noktasından bakıldığında iki ya da daha çok sayıda gök cisminin gökyüzünde birbirlerine yakın konuma gelmesidir.

Not: Kamerî takvim veya Ay takvimi, Dünya‘nın Güneş çevresindeki hareketleri yerine Ay‘ın tam devrelerini (sinodik ayları) temel alan takvim.