“Marslı” filmi ile akıllarda kalan Mars’ın eski kaşiflerinden Pathfinder’ın yaklaşık 25 yıl önce o zaman fark edilmeyen antik bir Mars denizinin yanına indiği ortaya çıktı.
Pathfinder uzay aracının iniş yaptığı taşkın yatağı, aslında antik bir Mars okyanusu ile yok olmuş bir iç denizin arasındaki bariyermiş.
Pathfinder uzay aracının yaklaşık 25 yıl önce keşfettiği taşkın izleri, bir iç denizin akıntıları ile oluşmuş.
Scientific Reports dergisinde yayımlanan araştırma, Pathfinder’ın iniş alanının taşkınlar sonucu oluştuğunu doğruladı. Bugün kuru olan taşkın alanı, geçmişte bilim insanlarının düşündüğü gibi lav veya enkaz tortuları ile değil ancak su ile kaplıydı. En önemli bulgu ise taşkına neden olan akıntıların iç kısımlardaki bir denizden kaynaklandığı anlaşıldı. Böylece, Mars’ın bir zamanlar sıvı su içerdiğine ve muhtemelen yaşama tanıklık ettiğine dair bir keşif daha yapılmış oldu.
Günümüze kadar ulaşan bu ilginç keşfin hikayesi aslında ta 1970’lere uzanıyor. Mariner 9 uydusu, yörüngeden çektiği fotoğraflarda Mars’ın o güne dek akıllara gelmeyecek jeolojisini ortaya çıkarmıştı. Fotoğraflarda yaklaşık 3.4 milyar yıl önce yaşanan taşkınlardan oluştuğu düşünülen akıntı kanallarının izleri vardı. Yeraltından çıktıkları düşünülen akıntılar, Dünya’daki benzerlerine göre devasaydı. Örneğin Kasei Vallis bölgesinde kanal yaklaşık 3,500 km uzunluğunda. Genişliği ise 400 km’den fazla.
Öne sürülen düşünce akıntı kanallarının yeraltı su kaynaklarının yüzeye vurmasıyla ortaya çıktığı yönündeydi. Lav veya enkaz akıntıları teorilerinin de dahil olduğu senaryoları kesinleştirmek için 280 milyon dolarlık Pathfinder Mars’a gönderildi.
Pathfinder ve taşdığı keşif robotu Sojourner, 1997’de Mariner 9 tarafından incelenen Tiu ve Ares Valles bölgelerinde gözlem yaptı. Pathfinder gözlemleri bölgede bir taşkın yaşandığını ancak su seviyesinin tahminlere kıyasla 10 kat daha sığ olduğuna işaret etmişti. Haliyle bilim insanlarının yaşanan erozyonun kaynağını anlaması hiç kolay değildi. Kesin bir sonuç da elde edilemedi.
Pathfinder antik okyanus ile kuruyan iç denizin arasına indi
Gezegen Bilimi Enstitüsü’nden Alexis Rodriguez’in başında olduğu ekip, 22 yıl sonra sundukları veriler ile gizemi sonlandırdı. Pathfinder verilerine dayanan ve jeolojik haritalandırma ile sayısal modelleme ile yapılan çalışma, taşkın alanının hızla akan sularla oluştuğunu kesinleştirdi.
Keşfin yapılmasını sağlayan, Pathfinder iniş noktasından yaklaşık 250 km güneyde ve yüksekte kalan Simud İç Havzası oldu. ABD’nin California eyaleti büyüklüğündeki havza, hipotez olarak öne sürülen “Kuzey Okyanusu’ndan” az daha yüksek bir noktada kalıyor. Kuzey Okyanusu, Pathfinder iniş noktasının kuzeyinde ve aşağı yönde bulunuyordu (Mars’ın sularla kaplı halini gösteren haritalarda yer alan okyanuslardan biri).
Gizmodo’ya açıklama yapan Rodriguez, “Havza 3.4 milyar yıldan beri kuruyor. Sonuç olarak asteroid çarpmaları ve rüzgar nedeniyle çok büyük değişime uğramış… Şekli, yörüngeden görünen hali ve Mars’ın topografik veri setleri bugüne kadar tespit edilmesini engelledi” ifadesini kullandı.
Yapılan simülasyonlar, taşkın sularının havzayı doldurarak büyük bir iç deniz oluştuğunu gösterdi. Bu da Kuzey Okyanusu ile iç denizi arasında bir bariyer oluşturdu. Zamanla iç denizden taşanan akıntıla kara bariyerine taştı ve Pathfinder’ın inceleme yaptığı bölgede akıntı kanalları oluşturdu.
Rodriguez, yaşanan sığ akıntıların ardından geride geniş alanı kaplayan tortu enkazının kaldığını belirtti. Bir zamanlar sular altında olan bu tortular, aslında Kızıl Gezegen’in incelenmek için yüzeye çıkmış en değerli antik kalıntılarını temsil ediyor.
Mars’ın antik iç denizi, zamanla bir buz örtüsü ile kaplandı ve hızlı buharlaşma ile süblimleşme sonucu ortadan kayboldu.
İkinci bir Pathfinder görevi düzenlenebilir
Simülasyonlar, Pathfinder verileri ile uyumlu olarak iç denizin bir baraj görevi gördüğünü ve taşan suları kısıtladığını gösterdi. Aynı zamanda Pathfinder iniş bölgesindeki jeolojik yapılan lav veya enkaz akıntısından oluşmuş olamayacağı belirtildi. Öyle olsaydı, sıvı gibi akışkan olan lav ve enkazlar bariyere taşmadan önce Simud Havzası’nı doldurur ve geride hiçbir iz bırakmazdı.
Rodriguez, araştırmalarının on yıllardır süren bilinmeyenleri ortadan kaldırdığını çünkü “havzanın halen görünürde olduğunu” söyledi. Su taşkınları havzayı geçici olarak doldurdu, oysa lav veya enkaz akıntıları onu tamamen örtecekti.
Pathfinder’ın antik bir Mars denizinin dibine inmiş olmasının anlaşılmasının ardından, dikkatler astrobiyolojik hazineye çevrildi. Rodrguez, NASA Ames Araştırma Merkezi’nin başını çekeceği girişim ile iniş noktasına yeni bir uzay aracı gönderilebileceğini belirtti. Açıkta bekleyen tortuları inceleyecek bir uzay aracı, Mars’ın antik zamanlardaki yaşam izlerini kesin olarak ortaya çıkarabilir.
Rodriguez, Mars’ın yaşam potansiyelinin saklı olabileceği tortuların Pathfinder görevi olmasaydı fark edilemeyeceğini ifade ederek, “İnanılmaz önem taşıyan bir efsane” ifadesini kullandı.
