Bu yılın önemli astronomi olaylarına geçmeden önce 2021 yılında yaşanan bilimsel ve astronomik gelişmeleri kısaca bir hatırlayalım:
- NASA’nın yeni keşif aracı Perseverance (Azim) ve helikopteri Ingenuity (Maharet) kızıl gezegen Mars’a iniş yaptı.
- Rus Soyuz roketiyle Uluslararası Uzay İstasyonu’na (ISS) yolculuk yapan Japon iş insanı Yusaku Maezawa, son yıllarda istasyonu ziyaret eden ilk uzay turisti oldu.
- 10 Haziran 2021’de ateş çemberini andıran tam bir Güneş Tutulması gerçekleşti. Ancak, bu tutulma Türkiye’den gözlemlenemedi.
- SpaceX’in Starship prototipi, Mayıs ayında ki bir test uçuşuyla daha önceki kazaları geride bırakarak başarıyla yere iniş yaptı. Bu yıl ise yörüngeye girme girişiminde bulunabilecek mi hep beraber göreceğiz.
- NASA’nın Ağustos 2018’de uzaya gönderdiği Parker Uzay Sondası, 2021’in Nisan ayında Güneş’in dış atmosferine yakın uçuş yaparak Güneş’e dokunan ilk uzay aracı oldu.
- İki araştırmacı beklenmedik bir şekilde bugüne kadar bilinen en büyük kuyruklu yıldızı keşfetti. Yüksek lisans öğrencisi ve danışmanı kuyruklu yıldıza kendi soyadlarını verdi; Bernardinelli-Bernstein.
- Amatör bir gökbilimci güneş sistemindeki en büyük gezegen Jüpiter’in çevresinde daha önce bilinmeyen bir uydu tespit etti.
- Mars gezegeni uzay ajanslarını gözdesi olabilir ancak Haziran 2021’in başlarında NASA, 2030 yılına kadar Venüs’e iki uzay görevi başlatacaklarını duyurmuştu.
- Dünyanın sıradaki en büyük gözü James Webb Uzay Teleskobu’nun 25 Aralık 2021’de başarılı bir şekilde fırlatılmasıyla yeni bir uzay çağı başlatılmış oldu.
- Bilim insanları sadece 1.500 ışıkyılı uzaklıkta “Unicorn” olarak adlandırılan Dünya’ya bilinen en yakın kara deliği tespit etti.
2022 yılı için astronomi takviminize mutlaka eklemeniz gereken yılın en önemli gökyüzü etkinlikleri:
Şubat Ortasından-Mart Ortasına: Venüs’ün tek gezegenlik gösterisi.
Tüm gezegenlerin en parlak olanı Venüs, 13 Şubat’ta en yoğun parlaklığına ulaşarak küçük teleskoplar, dürbünlerle gözlemlenebilecek ve büyüleyici bir hilal evresini andıracak. Baharın geldiğini hatırlatan ilk ekinoks günü olan 20 Mart’ta ise yarım Ay evresine geçmiş olacak. Venüs’ün bu yolculuğuna Ay, 26 Şubat günü görkemli bir göksel tablo sunarak eşlik edecek.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Evet.)
24 Mart-5 Nisan: Venüs, Mars ve Satürn’ün ortak gezegen dansı.
Erken saatte kalkıp bir bale gösterisi izler miydiniz? Yanıtınız evet ise çok şanslısınız çünkü en parlak gezegenlerden bazılarının görkemli bir göksel bale gösterisi sergilediğine tanıklık edeceksiniz. Bu ortak gösteri Mart ayının sonundan Nisan ayının başına kadar devam edecek.
Venüs, Mars ve Satürn’ü bir araya görebilmek için yerel gün doğumundan yaklaşık bir saat önce alçak güneydoğu gökyüzüne bakabilirsiniz. 27 ve 28 Mart’ta hilal evresindeki uydumuz da gezegen partisinin yanından geçecek.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Evet.)
27-30 Nisan: Göksel zirve toplantısı; Venüs, Jüpiter ve Ay.
Nisan ayının ikinci yarısında Jüpiter’in doğu-güneydoğu ufkunun ötesinden yükselmeye başladığını ve Venüs’e yaklaştığını izleyeceğiz. 27 Nisan şafak alacakaranlığında gece gökyüzündeki en parlak üç nesnenin bir toplantı yaptığını göreceğiz; burada 3 derece ile ayrılacak olan Jüpiter ve Venüs’ün hemen altında azalan bir hilal evresindeki Ay toplantıya dahil olacak. Acaba eskiden olsa gökyüzü gözlemcileri bu zirveyi nasıl yorumlardı dersiniz?
30 Nisan’da ise Jüpiter ve Venüs yan yana görüneceğinden, bu “çifte gezegen” partisi tüm erken kalkanların dikkatini çekecektir… Jüpiter ve Venüs sadece 0,5 derece ile birbirinden ayrılacaklar. Jüpiter -2 kadir parlaklığıyla parlayacak olsa da, Venüs onu +2 kadir gölgede bırakarak daha parlak görünecek.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Evet.)
30 Nisan: Parçalı Güneş Tutulması
Ay’ın Güneş’i Dünya’dan disk halinde görünen ışıkyuvarının bir kısmını örtmesiyle gökyüzünde gördüğümüz şeklidir. Işıkyuvarının tam kısmını örtmesiyle de tam güneş tutulması meydana gelmektedir. 2022’de iki kez ‘parçalı güneş tutulması’ gerçekleşecek.
İlki Güney Amerika, Antarktika’nın bazı kısımları ve Pasifik ve Güney Okyanuslarının bazı kısımlarında görülebilecek. 30 Nisan’da Ay, Dünya ile Güneş’in arasından geçecek ve güneş diskinin %64’üne kadarı Ay tarafından örtülecek.
Parçalı güneş tutulmasını güvenli bir şekilde gözlemleyebilmek için koruyucu gözlük kullanarak gözlem yapılması tavsiye edilmekte. Güneş gökyüzünde o kadar parlak görünmese de, doğrudan bakmak gözlere ciddi şekilde zarar verebiliyor.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Hayır.)
30 Nisan-1 Mayıs: Venüs ve Jüpiter kavuşumu.
Gaz devi gezegenlerden Jüpiter, ışıl ışıl parlayan gezegen Venüs’e istikrarlı bir şekilde yaklaşacak ve 30 Nisan’da şafaktan önce, iki gezegen o kadar yakınlaşacaklar ki neredeyse birleşiyor gibi görünecekler. Bu gezegen çifti, aynı anda dürbün ve bazı arka bahçe teleskopları ile gözlemlenebilecek.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Evet.)
5-6 Mayıs: Eta Aquarid Meteor Yağmuru.
Eta Aquarid meteor yağmurunun doruk noktasına ulaşması için gökyüzü koşullarının neredeyse mükemmel olması gerektiğinden, gözlemcileri Mayıs ayı başlarında bir gökyüzü şöleni karşılayacak. Meteor yağmurun en iyi manzarasının 5 Mayıs’ın şafak öncesi saatlerinde görülmesi bekleniyor.
Büyüyen hilal evresindeki Ay, önceki gece akşam erken saatlerde batacak ve gökyüzünü gözlemcilerin en sönük halde kayan yıldızları bile görebilmesi için yeterince karanlık bırakmaya çalışacak. Meteorlar, yağmur sırasında güneydoğu ufkuna yakın olacak olan Kova takımyıldızından yayılıyor gibi görünecek.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Evet.)
15-16 Mayıs: Tam Ay Tutulması (Çiçek Ay).
İnsan bir çiçeği severse, milyonlarca yıldızda tek bir çiçek açarsa, işte o yıldızlara bakarak mutlu olur. -Küçük Prens
2022’de iki kez tam ay tutulması göreceğiz. Bunlardan ilki, bulunduğunuz yere bağlı olarak 15 veya 16 Mayıs sabahında gerçekleşecek. Dünya‘nın Ay ile Güneş arasına girerek Ay‘a gölge düşürmesine Ay tutulması deniyor. Bu tutulma sadece Ay’ın dolunay evresinde gerçekleşir ve Ay’ın tamamı Dünya’nın gölgesinde kalır. Bu özel ay tutulması olayının ilki Kuzey ve Güney Amerika, Avrupa, Afrika ve Asya’nın bazı bölgelerinden izlenebilecek.
Mayıs ayının dolunayı, Kuzey Yarımküre’de yılın bu zamanında açan çiçeklerden dolayı Çiçek Ayı olarak bilindiğinden, bu göksel olaya Çiçek Ay Tutulması adı veriliyor. Binlerce yıldır insanlar geçen yılları takip edebilmek ve avlanma, ekim ve hasat için zamanlamalar ayarlamak için ayın hareketini kullandılar.
Dünyanın her yerindeki eski kültürler, o ay boyunca bitkilerin, hayvanların veya havanın davranışlarına göre bu dolunaylara isimler verirlerdi. Eski zamanlardan beri bir gelenek halini almış bu olayda yılın her dolunayına bir takma ad verilmektedir.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Evet. Ancak, parçalı tutulma olarak gözlemlenebilecek.)
18-27 Haziran: Gezegenlerin hizalanması.
Haziran ayının başlarına geldiğimizde alarmlarını önceden ayarlayan gökyüzü gözlemcileri, çıplak gözle tüm büyük gezegenlerin sıraya dizildiğini görebilecekler: Merkür, Venüs, Mars, Jüpiter, Satürn ve muhtemelen Uranüs – ancak bu son gezegeni görebilmek için gökyüzünün tamamen berrak olması gerekiyor. Ay ise, 18 Haziran ile 27 Haziran arasında bu gezegenlerin her birinin yanından geçecek.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Evet. Ancak, Merkür ve Uranüs’ü görmek biraz zor olacak.)
13 Temmuz: Yılın en büyük dolunayı.
Ay, 2022’nin Temmuz ayında 357 bin km mesafede Dünya’ya en yakın konumunda olacak. Halk arasında bu dolunay “Süper Ay” olarak bilinmektedir.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Evet.)
25 Ekim: Parçalı Güneş Tutulması.
25 Ekim günü parçalı güneş tutulması Avrupa ve Orta Doğu’nun yanı sıra Batı Asya, Kuzey Afrika ve Grönland’ın bazı kısımlarının gökyüzünü süslediğinde Ay, Güneş’ten bir parça ısırık alacak. 30 Nisan’daki parçalı tutulmaya benzer şekilde, Ay, Dünya ile Güneş’in arasından geçecek ve güneş diski Ay tarafından örtülecek.
Parçalı güneş tutulması, Amerika kıtasında gece saatlerinde meydana geleceği için Kuzey ve Güney Amerika’daki insanlar bu konuda şanssız olacaklar. Atlantik’in batısındaki gökyüzü gözlemcileri için bir sonraki güneş tutulması, halkalı bir tutulma veya “ateş çemberi”nin görüleceği 14 Ekim 2023’e kadar gerçekleşmeyecek.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Evet.)
7-8 Kasım: Tam Ay Tutulması.
Kuzey ve Güney Amerika, Avustralya, Asya ve Avrupa’nın bazı bölgelerindeki insanlar, 7 ve 8 Kasım gece saatlerinde tam bir Ay tutulması meydana geldiğinde 2022’de Ay’ın ikinci kez kızarmasını izleme fırsatına sahip olacaklar. ABD ve Kanada, doğu Rusya, Yeni Zelanda ve doğu Avustralya’nın bazı bölgelerinde, gökyüzü gözlemcileri tutulmanın tamamını görebilecekler. Bu arada, doğu Kuzey Amerika ve Güney Amerika’nın çoğu, Ay batıdan batarken tutulmanın parçalı evrelerini görebilecek.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Hayır.)
7-8 Aralık: Mars ve Ay’ın gecesi.
7 Aralık akşamı dolunay, Mars’ın çok yakınından geçerken şüphesiz o gece akıllara tek bir soruyu getirecek; “Ay’ın hemen altındaki o parlak sarı-turuncu yıldız da nedir?”.
Mars, 8 Aralık’ta Güneş ile karşıt konuma gelecek; güneş batarken yükselecek, gece yarısı gökyüzündeki en yüksek noktasına ulaşacak ve gün doğumunda batacak. Daha sonra -1.9 büyüklüğünde parlayarak gece gökyüzümüzdeki tüm yıldızların en parlak olan Sirius’u bile gölgede bırakacak.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Evet.)
14-15 Aralık: Geminid Meteor Yağmuru.
Perseid meteor yağmurundan sonra yılın en iyi meteor yağmurlarından birisi olarak bilinen İkizler (Geminid) meteor yağmuru, yılın son çeyreğinde meydana gelecek olsa da ışık kirliliğinin az olduğu şehir ışıklarından uzak yerlerde bu meteorlardan 50-100 arasında görebilmek mümkün.
(Türkiye’den gözlemlenebilecek mi? Evet.)
